ShohSeo artalt screeua scríobh Isla Callister 'synsan earishlioaririsleabhar Nos.ie erar ynan 5oo5 Jerrey SoureeIúil 2018.
DaaseD'fhás ynan Ghlare VanninaghMhanainnis assas ynan vanglanechraobh cheddinchéanna dy ghlaraghynteangacha asagus nyna shuyraghyndeirfiúracha eckaici, YernishGaeilge asagus Gaelg ny HalbeyGaeilge na hAlban, asagus ga dy velcé go bhfuil adsiad er vetar éis a bheith gaaseag fás veih-my-cheilleyóna chéile nearys ynón trasstríú eashhaois jeigdéag, sonleis keeadyn dyna céadta vleeantynbliain tatá nyna loayreyderyngcainteoirí er streeutar éis troid co-laikaraon asagus er chur eddin rishcur in éadan nyna doilleeidynddeacrachtaí cheddincéanna dy reayllle coinneáil nyna glaraghyndteangacha, nyna tradishoonyntraidisiúin asagus nyna cultooryncultúir ocacu biobeo.
ChumSheas ynan GhaelgMhanainnis maghamach tranuair a renrinne ny Loghlineena Lochlannaigh soiaghey erionsaí ar ManninMhanainn asagus hanneed'fhan eesí lajerláidir myrmar çhengey ny mayreymháthairtheanga ynan ellanoileáin rishleis keeadyn dyna céadta vleeantynbliain. Va shohB'in mar a bhí derreygo dtí 1765 asagus ynan slattyst-acht aaphooaragheyathdhílsithe, tranuair a vabhí ManninManainn goitgafa er eginle lámh láidir liorishag SostynSasana. RenRinne shohseo drogh-ymmyddrochúsáid jehde ny Mannineena Manannaigh asagus, erar rama lán aghtynbealaí, sheis é shohseo huga chuir baasebás voalmall yna GhaelgManainnise myrmar glaretheanga yna theaytuaithe er e hoshiaghtar aghaidh. TrooidTrí jerreydheireadh ynan hoghtooochtú cheeadhaois jeigdéag asagus ynan nuyoonaoú cheeadhaois jeigdéag, renrinne arraghey magheisimirce, arraghey stiaghinimirce, turrysaghtturasóireacht asagus noidysnaimhdeas ynna agglishheaglaise asagus ynan reiltysrialtais, cur er nyar na MannineeManannaigh jannoo toshiaghttús a dhéanamh dy ghoaillle gabháil neareynáire jeh nyndá glaredteanga heneféin, asagus renrinne edjaghysoideachas eginaghéigeantach ayns Baarlei mBéarla shickyragheycinntiú nagh rownach raibh GaelgManainnis currittugtha da'ndon çheelogheghlúin aegóg myrgeddinfreisin.
LeshLe bishagheyméadú turryssaghtturasóireachta, renrinne ymmodeemórán sleihdaoine jannoo faghid jehmagadh faoi ny Mannineena Manannaigh sonas loayrt GaelgManainnis a labhairt. Ghow ad toshiaght dyThosaigh siad ag smooinaghtynsmaoineamh dy rowgo raibh çhengey nyn mayreya máthairtheanga gyn feeuidgan mhaith erbeear bith asagus haink adthángadar dy vele bheith nynina yoarreeynndeoraithe sy çheer ocina dtír heneféin. VaBhí nyna drogh smooinaghtyndrochsmaointe shohseo feeitfite stiaghisteach dy dowingo domhain aynsi kinggcinn ny Mannineena Manannach asagus hainktháinig ynan raanath ‘chaní jeandhéanfaidh ootú cosneyfáil pingpingin leshleis yan GhailckMhanainnis’ dy vea bheith cadjincoitianta ny mast'ocina measc.
GhowGhabh nyna smooinaghtynsmaointe tranlaasaghtíoránacha shohseo niartneart, asagus va'nbhí an GhaelgMhanainnis faagitfágtha aynsi staydstaid seaghnaghléanmhar. AghAch, er fudar feadh ynan eedoofhichiú cheeadhaois, cre erbeecibé chachomh dorragheydorcha asagus vabhí staydstaid yna GhaelgManainnise jeeaghynag féachaint, vabhí dy kinjaghi gcónaí doghysdóchas asagus jerkallyssúil dy jinnaghgo ndéanfadh ynan GhaelgMhanainnis blaagheybláthú reeshtarís. AynsI 1947, hainktháinig Éamon de Valera, ard-hirveishaghTaoiseach Nerinna hÉireann ec y traaag an am v'ayna bhí ann, gysgo ManninManainn, asagus t'ehis é bwooise daa bhuíochas air shohseo dy velgo bhfuil nyna recoyrtyssyntaifeadtaí s'feeuis fiúntaí asagus shareis fearr ainagainn jeh'nden ghlareteanga VanninaghMhanannach.
ErAr ynan turrysturas neuformoilneamhfhoirmiúil echeyaige, veeitbhuail ehsé rishle loayreyder dooghyssaghcainteoir dúchais Ned Maddrell, asagus loayr adlabhraíodar ry-cheilleyle chéile ayns nynina ghlaredteanga ghooiedhúchais. Lurg shohIna dhiaidh seo, renrinne ehsé aghinachainí lettyryn mooareyi scríbhinn ayns ynsan ennymainm ‘BarrantysCoimisiún Beeal-arrishBéaloideas YernaghÉireann’ dy heetle teacht gys yngo dtí an ellant-oileán asagus recoyrtysseytaifead a dhéanamh ar loayrteechainteoirí dooghyssaghdúchasacha s'jerreedeireanacha ynna GhaelgManainnise. Un vleinBliain amháin ny s'anmeyníos déanaí hainktháinig Kevin Danaher gys yngo dtí an ellant-oileán, asagus ghow eh ayns lauethug sé faoi dy recoyrtysseytaifead a dhéanamh ar 23 dyde vraanemhná asagus deineydaoine marishle ynseydeedaltaí jeeandiana ynan ellanoileáin, far-enmyssitleasainmnithe ‘NyNa MuscadeyrynMuscaedóirí’. Va'nBhí an obbyrobair ocacu dy yeeaghynle féachaint ar ynan aght vadóigh a raibh GaelgManainnis goll er loayrtá labhairt liorishag nyna loayrteecainteoirí dooghyssaghdúchasacha, asagus chroochruthaigh ehsé kiangleyceangal slane femoilfíorthábhachtach eddyridir nyna loayeyderyncainteoirí dooghyssaghdúchasacha asagus nyna aavioderynhathbheochanóirí. Gyn dooytGan dabht vabhí nyna recoyrtyssyntaifeadtaí shohseo erskyn towsethar a bheith scanshoiltábhachtach ayns ynsa troddantroid dy hauailar son slánú ynna GhaelgManainnise.
HooarFuair ynan kione-earroodaonáireamh 'sysa vleinbhliain 1961 dy rowgo raibh 0.34% jeh'nden phobblephobal, 156 sleihduine, foastfós loayrtag labhairt Gaelgna Manainnise, ynan earroolíon s'inshleyis ísle dy loayrteecainteoirí rieauriamh. AghAch, ga dy rencé go ndearna ymmodeemórán scoillarynscoláirí fockley maghfógairt dy rowgo raibh ynan ghlareteanga VanninaghMhanannach marroomarbh lurgi ndiaidh baasebhás Ned Maddrell, ynan loayreydeyrcainteoir dooghyssaghdúchasach s'jerreeis déanaí, cha rowní raibh ehsé aghach toshiaghttús ynna aaviogheyhathbheochana veagha bheadh curag cur erar ynan GhaelgMhanainnis dy vlaagheybláthú asagus bishagheyméadú.
TrooidTrí nyna shiaghtadynseachtóidí aynsin earishaimsir dy anveaachrainn ashoonaghnáisiúnta, vabhí MannineeManannaigh aegeyóga treealag beartú dyar aaviogheyathbheochan nyna gultoorgcultúir. SheIs é nyna sidoorynsaighdiúirí glareteanga ren gynsagha d'fhoghlaim Gaelgan Mhanainnis voishó Ned Maddrell asagus ea leidleithéid, va'nan niartneart vaa bhí ynsan aaviogheyathbheochan. Hug adChuireadar erar bun sheshaghtyncumainn cultooroilchultúrtha, asagus kindagh roosynmar gheall orthusan, vabhí claareyncláir GaelgaghMhanainnise erar ynan radioraidió, cowraghyncomharthaí GaelgaghManainnise er nyar na raaidynbóithre asagus brastylynranganna GaelgaghManainnise harrishtimpeall ynan ellanoileáin. HainkTháinig ynan GhaelgMhanainnis dy vele bheith ny smoo ry-akinníos feiceálaí aynsi ManninManainn, asagus lurgi ndiaidh keeadyn dyna céadta vleeantynbliain dyde hranlaaseleatrom, fy yerreyfaoi dheireadh v'ehbhí sé gaaseag fás ny s'taitnyssaghníos taitneamhaí dy ynsaghle foghlaim asagus dy loayrtle labhairt Gaelgna Manainnise aynsi ManninManainn reeshtarís.
Dy hickyragheyLe cinntiú yn aaviogheyathbheochan jeh'nna ghlareteanga, v'ehbhí sé jeh'nden scanshtábhacht smoois mó dy chur sleih aegeydaoine óga a chur ecag ea chreecroí. Ga dy beign daCé gurbh éigean do ynseydeedhaltaí gynsagh FrangishFraincis a fhoghlaim, cha rowní raibh Gaelgan Mhanainnis nyina ayrncuid jeh'nden coorse-ynseechúrsa scoile edyrar chor ar bith. AghAch, ren shoh caghlaaathraíodh é seo aynsi 1992 tranuair a va'nbhí an GhaelgMhanainnis curritcurtha stiaghisteach sysa curriglymgcuraclam asagus vabhí fer-oikoifigigh GaelgaghMhanainnise er nyá pointeilgceapadh chammahchomh maith asagus possangrúpa shooyllaghtaistil veagha bheadh curag tabhairt ynsaghoideachas GaelgaghManainnise dado ynseydeedhaltaí scoillynscoileanna ynan ellanoileáin. SheBa kesmadchéim erar ynan raadmbealach kiartceart va shohé seo, aghach foastfós, cha rowní raibh Gaelgan Mhanainnis aghach nyina cooishábhar vaa bhí ynseydeedaltaí bunscoillbunscoile reihrogha dy yannoole déanamh son traaar feadh tamaill giareghearr daghgach shiaghtinseachtain.
Ec y traaAg an am cheddincéanna, hugchuir kuse dyroinnt phaarantyntuismitheoirí asagus GaelgManainnis ocacu erar bun brastylrang GaelgaghManainnise couri gcomhair oikanynleanaí enmyssitdarb ainm ‘YnAn ChiedChéad ChesmaydChéim’ (hainktháinig shohseo dy vea bheith ‘Mooinjer VeggeyDaoine Maithe’). SheIs kyndagh rishmar gheall ar aggyrtyséileamh speeideilaghmór vaa bhí ‘BunscoillBunscoil GhaelgaghGhaelach’, bunscoillbunscoil slane Gaelgaghlán-Ghaelg, curritcurtha erar bun aynsi 2001. VaBhí shohsé seo cooilleeneyina éacht ard-yindyssaghiontach, sonmar veagha bheadh ehsé crooag cruthú sheelogheglúin noanua dyde loayrteechainteoirí dooghyssaghdúchasacha.
JiuInniu, tatá 70 paitchynpáiste ecag yan VunscoillBhunscoil asagus harrishthar nyna bleeantynblianta shoh chaieseo caite, tatá edjaghysoideachas slane Gaelgaghlán-Ghaelg ry-gheddynar fáil aynsi jeihndeich cooishyncúrsa ecag kuse dyroinnt ardscoillynardscoileanna harrishtimpeall ynan ellanoileáin. TaTá shohsé seo curag tabhairt caadeis daado scoillaryndhaltaí yna VunscoillBunscoile dy gholl erdul ar aghaidh leshle edjaghyshoideachas trooidtrí GaelgMhanainnis son yndon chiedchéad treetrí bleeaneybliana jehden ardscoillardscoil. MarishLeis shohseo, tatá caadeis daag daghgach studeyrdalta, cre erbeecibé nyna glaraghynteangacha dynsee ada d'fhoghlaimíodar ecag bunscoillbunscoil, dy chosneygnóthú teishtynteastais GCSE asagus A-level aynssa GaelgManainnis.
Ayns ynSa kione-earroodaonáireamh s'jerreeis deireanaí, renrinne ny smooníos mó nyná 1,800 dy leihduine grará dy vod adgur féidir leo loayrtlabhairt, lhaihléamh nynó screeuscríobh aynsi GaelgManainnis, asagus tatá shohsé seo meanalciallú dy velgo bhfuil ny smooníos mó Gaelgeyryncainteoirí Manainnise aynann jiuinniu naná taatá er vetar éis a bheith aynann ayns sheelogheynle glúine. Gyn ourysGan amhras sheis cowreycomhartha firrinaghfírinneach ta shohé seo dy velgo bhfuil ynan ghlareteanga gaaseag fás dy miego maith, asagus sleih aegeydaoine óga ecag ea creecroí heneféin. NishAnois, sheginis éigean da'ndon GhaelgMhanainnis vea bheith lowitceadaithe dy 'aasefás ayns dy chooilleyi ngach uile voayláit, dy chaghlaale hathrú dygo dooghysshaghnádúrtha asagus, ny strimmeyníos troime naná shohseo, sheginis éigean jeedi çheet dy veteacht chun bheith cadjincoitianta masteyi measc ynan pobblepobail.
MyrMar glaretheanga veg erbeebheag erbeear bith elleyeile, tatá foastfós kiappyn-snapperalceapa tuisle er nynar ár raadmbealach asagus tammyltachar miemaith dyde ghruntthalamh roinromhainn dy hroailtle taisteal. TaTá Adrian Cain, ynan GreinneyderSpreagthóir ecag CultoorCultúr VanninMhanann, er loayrttar éis labhairt mychione ynfaoin femeriachtanas t'ainatá againn erar tooilleythuilleadh sleihdaoine taatá arryltaghsásta dy ynsagheyfoghlaim ecag ynan VunscoillBhunscoil asagus ayns nysna bunscoillynbunscoileanna asagus ardscoillynardscoileanna fudar fud ManninMhanann. AghAch, cha nelníl traa-ry-heettodhchaí ynna GhaelgManainnise er yeeaghynféachaint chachomh gialgeal aynsi ymmodeemórán bleeantynblianta asagus ta'ntá an traa ry-heettodhchaí shensin aynsi laueynlámha paitçhynpáistí ManninaghManannacha, chammahchomh maith adsynleosan t'ecatá ag yan VunscoillBhunscoil GhaelgaghGhaelach asagus adsyniadsan taatá çheu-mooietaobh amuigh jeedi. SheginIs éigean dooindúinn goaill ayns lauedul i ngleic myrleis ynan nahdara chesmadcéim ainagainn dy lhiggeyligean da'ndon ghlareteanga blaagheybláthú asagus çheetteacht er-ashar ais ooilley harrish Manninar fud Mhanann uile. DyGura voddeyfada beaynbuan eeí!