‘Seasann muid le chéile le mná na hÉireann’

Shoh art screeu Isla Callister 'syn earishlioar Nos.ie er y nah laa Mee Boaldyn 2018.

“Brish yn leigh, ny immee ersooyl”. Rish roud, ta shoh er ve yn çhaghteraght da mraane ta laccalcur jerrey er thorrid ayns Mannin, agh fy yerrey, ta shin kesmad ny s'niessey da caghlaaghyn ymmyrçhagh ayns ny leighyn shoh.

Fo'n Slattys Cur Jerrey er Torraghys 1995, foddee jerrey ve currit er thorrid ynrican fo conaantyn feer gheyre as ta ben erbee elley ta cur jerrey er e thorrid foast smooinit er myr kimmagh, oddys geddyn wheesh as daa vlein ayns pryssoon. Cha nel ny lhiettalyssyn shoh ynrican cur drogh ghellal da mooarane dy vraane Manninagh, t'ad faagail ny mraane shoh gyn reih erbee elley agh dy hirrey feaysley trooid aghtyn elley.

T'eh smooinit dy vel mysh keead ben voish Mannin troailt gys yn Vretin Vooar dagh blein son dy chur jerrey er nyn dhorrid, as cha nel yn earroo shoh agh goaill stiagh mraane t'er chur coad postagh Manninagh. S'licklee dy vel yn earroo ny s'yrjey. Son shickyrys, cha nel mraane Manninagh nyn lomarcan. Ta thousaneyn dy vraane voish Nerin, as ad ayns ynnyd s'messey foast, jannoo yn turrys cheddin.

Hie ny drogh eiyrtyssyn jeh'n turrys shoh er mraane Yernagh er ronsaghey liorish Dr Deirdre Duffy jeh Manchester Metropolitan University, as gyn dooyt, ta ny eiyrtyssyn shoh bentyn da mraane Manninagh myrgeddin. Ayns ny eiyrtyssyn, v'eh baghtal ry-akin nagh vel mraane geddyn kiarail cooie roish as ny yei cur jerrey er nyn dhorrid. As kiart myr mraane voish yn ellan ainyn, t'ad faagit nyn lomarcan as fo atçhim dy gholl er yn turrys trome shoh, choud's t'ad annoon ayns nyn girp as ny cheayrtyn ayns nyn aigney.

Agh, son mooarane dy vraane, t'eh costal rouyr dy hroailt ersooyl as dy chur jerrey er y thorrid, as cha nel couyr erbee elley ayn agh dy yannoo ymmyd jeh pillaghyn cur jerrey er thorrid. Ta ny pillaghyn shoh noi yn leigh er yn ellan as er y fa shen, oddagh mraane ta goaill ad dy firrinagh goaill aggle roish ny quailyn as she drogh red eh dy voddagh shoh cur stapp orroo shirrey cooney lheeys dy beagh feme oc er.

Cha nel jannoo eh mee-lowal dy chur jerrey er thorrid scuirr mraane veih jannoo eh. Ayns ynnyd shen, t'eh cur mraane ayns boayl doillee as danjeyragh, as shegin da ny leighyn ve caghlaait nish.

Derrey nish, ta'n drogh slattys shoh er chur bree da'n varel ayns Mannin dy re oyr nearey ta cur jerrey er thorrid, as oddagh shoh ve yn oyr ghow eh ny smoo na feed blein dy chur y lane fo'n ‘Slattys Cur Jerrey er Torraghys 1995’. Agh, ayns 2016, haink yn chooish shoh dy ve scanshoil syn ard-reihys er yn ellan, bwooise da'n obbyr chreoi va jeant ec ‘CALM’ – troddan ta caggey son cairyn mraane bentyn da cur jerrey er thorrid. Kuse dy veeaghyn ny lurg shoh, ren Dr Alex Allinson, oltey noa jeh'n Chiare as Feed, aghin dy yannoo Billey Oltey Preevaadjagh dy lhiassaghey yn leigh bentyn da cur jerrey er thorrid.

Choud's va'n Billey Lhiassaghey tayrnit, ren troddan son seyrsnys dy reih ‘Handmaids IOM’, enmyssit er ny inneenyn-veyl ayns The Handmaid's Tale, oorskeeal liorish Margaret Atwood, aggyrtys dunnal as pooaral er Laa Tinvaal. Lesh ny breidyn as cloagaghyn jiarg oc dy chowraghey ny inneenyn-veyl far-skeealaght gyn reih ny coraa, cha dooyrt ad veg. S'baghtal va'n chaghteraght oc.

Yinnagh yn slattys noa jannoo slattyssyn cur jerrey er thorrid chammah's cairyn kiarail-slaynt mraane ayns Mannin dy ve corrym roosyn sy Vretin Voar. Jea, hie yn slattys er lhaih son y trass cheayrt, as ga dy ren kuse dy Oltaghyn yn Chiare as Feed shassoo noi, reesht as reesht, ta ny arganeyssyn oc er ve castit. Nish, ta shin ny s'niessey da caghlaa ny leighyn neu-chooie shoh na va shin rieau, as ta shin goll er nyn doshiaght dy hickyraghey sauçhys, slaynt as gien mie vraane yn ellan.

Ta mee my hassoo marrish ny inneenyn-veyl Manninagh, as ta shin nyn shassoo marrish Nerin cooidjagh, as ad tayrn er-gerrey da'n referendum oc hene er cur jerrey er thorrid, er yn 25oo Mee Boaldyn.

Ta kiangley eddyr Mannin as Nerin trooid çhengey, eiraght as cultoor as rish roud dy hraa, ta mraane Manninagh as Yernagh ny neesht er n'yannoo yn turrys doillee harrish Mooir Vannin. T'eh traa son caghlaa.

‘Seasann muid le chéile le mná na hÉireann’

Seo alt a scríobh Isla Callister san irisleabhar Nos.ie ar an dara lá de Mhí Bealtaine 2018.

“Bris an dlí, nó imigh ar shiúl”. Le rófhada, is é seo an teachtaireacht do mhná atá ag iarraidh deireadh a chur le toircheas i Manainn, ach faoi dheireadh, táimid céim níos gaire d'athruithe riachtanacha ar na dlíthe seo.

Faoin Acht um Fhoirceannadh Toirchis 1995, d'fhéadfaí deireadh a bheith curtha le toircheas amháin faoi chúiseanna fíorghéara agus tá bean ar bith eile atá ag cur deireadh lena toircheas fós smaointe mar choirpeach, a d'fhéadfadh fáil suas le dhá bhliain i bpríosún. Níl na srianta seo amháin ag caitheamh go dona le mórán ban Manannach, tá siad ag fágáil na mná seo gan rogha ar bith eile ach fuascailt a lorg trí bhealaí eile.

Ceaptar go bhfuil timpeall céad bean ó Mhanainn ag taisteal go dtí an Bhreatain Mhór gach bliain le cur deireadh lena dtoircheas, agus níl an uimhir seo ach ag cur san áireamh mná atá tar éis úsáid a bhaint as cód poist Manannach. Is dócha go bhfuil an líon níos airde. Ar ndóigh, níl mná Manannacha ina n-aonar. Tá na mílte de mhná as Éirinn, agus iad in áit níos measa fós, ag déanamh an turais chéanna.

Chuaigh na drochthorthaí den turas seo i bhfeidhm ar mhná Éireannacha de réir taighde ag an Dr Deirdre Duffy ó Manchester Metropolitan University, agus gan dabht, tá na torthaí seo bainte le mná Manannacha freisin. Sna torthaí, bhí sé soiléir le feiceáil nach bhfuil mná ag fáil cúraim chuí roimh agus i ndiaidh deireadh a chur lena dtoircheas. Agus go díreach mar mhná ón oileán s'againne, tá siad fágtha ina n-aonar agus faoi imní le dul ar an turas tromchúiseach seo, agus iad lag ina gcorp agus ó am go ham ina n-intinn.

Ach, do mhórán ban, tá sé róchostasach taisteal ar siúl agus deireadh a chur leis an toircheas, agus níl cabhair ar bith eile ann ach le húsáid a dhéanamh de phiollairí le deireadh a chur le toircheas. Tá na piollairí seo in aghaidh an dlí ar an oileán agus dá bhrí sin, d'fhéadfadh mná atá á dtógáil go fírinneach ag gabháil eagla roimh na cúirteanna agus is drochrud é go bhféadfadh sé seo stop a chur leo ag lorg cabhair leighis dá mbeadh gá acu léi.

Níl cosc ar dheireadh a chur le toircheas ag stopadh mná a bheith á dhéanamh. Ina ionad sin, cuireann sé mná in áit dheacair agus dhainséarach, agus is éigean do na dlíthe a bheith athraithe anois.

Go dtí anois, tá an droch-acht seo tar éis brí a thabhairt don bharúil i Manainn gur cúis náire é deireadh a chur le toircheas, agus d'fhéadfadh gur seo an chúis a thóg sé níos mó ná fiche bliain le dúshlán a thabhairt do ‘Acht um Chur Deiridh le Toircheas 1995’. Ach, i 2016, tháinig an t-ábhar seo a bheith tábhachtach san olltoghchán ar an oileán, buíochas leis an obair chrua a bhí déanta ag ‘CALM’ – feachtas atá ag troid ar son cearta na mban bainte le ginmhilleadh. Tamall de mhíonna ina dhiaidh seo, rinne an Dr Alex Allinson, ball nua den Cheathrar agus Fiche, achainí le déanamh Bille Baill Phríobháidigh de leasú an dlí ag baint le ginmhilleadh.

Chomh fada agus a bhí an Bille Leasaithe tarraingthe, rinne feachtas ar son saoirse rogha ‘Handmaids IOM’, ainmnithe ar na daormhná in The Handmaid's Tale, úrscéal le Margaret Atwood, agóid chróga agus chumasach ar Lá Tinvaal. Leis na cochaill agus clócaí dearga orthu le siombalú na daormhná finscéalaíochta gan rogha ná glór, ní dúradar faic. Ba léir an teachtaireacht acu.

Dhéanfadh an dlí nua ag déanamh dlíthe ginmhillte chomh maith le cearta cúram sláinte na mban i Manainn a bheith cothrom leosan sa Bhreatain Mhór. Inné, bhí an dlí á léamh den tríú huair, agus cé go ndearna cuid de Bhaill an Cheathrair agus Fiche seasamh ina aghaidh, arís agus arís, tá na argóintí acu tar éis a bheith cloíte. Anois, táimid níos gaire d'athrú na ndlíthe neamhchuí seo ná a bhíomar riamh, agus táimid ag tosú le cinntiú sábháilteacht, sláinte agus sástacht mhná an oileáin.

Tá mé i mo sheasamh leis na daormhná Manannacha, agus táimid inár seasamh le hÉirinn le chéile, agus iad ag tarraingt i ngar don reifreann acu féin ar ghinmhilleadh, ar an 25 Bealtaine.

Tá ceangal idir Manainn agus Éire trí teanga, oidhreacht agus cultúr agus leis an iomarca ama, tá mná Manannacha agus Éireannacha araon tar éis déanamh an turais dheacair thar Muir Éireann. Tá sé in am athrú.