Tá an ‘Cogadh in Aghaidh Drugaí’ á chailliúint …

Shoh art screeu Isla Callister 'syn earishlioar Nos.ie er yn 25oo Mean Fouyir 2018.

Ta kennip er ve jeant leighoil ayns ymmodee çheeraghyn er feiy-ny-cruinney er y gherrid. Ta shoh er chur er mooarane sleih briaght feyshtyn mychione yn ‘chaggey noi druggyn’, as er ghreinnaghey reiltyssyn çheeraghyn elley dy yeeaghyn reesht er ny smooinaghtyn as leighyn oc hene bentyn da druggyn. Mleeaney, sy chied vee jeh'n arragh, ren Reiltys Vannin cur magh e ‘Plan Cour Drogh-Ymmyd Stooghyn Meshtal’.

Ta'n plan queig bleeaney shoh kiarit dy chur eddin da ny hasseeyn ta bentyn da jannoo drogh-ymmyd jeh druggyn. Nee eh ronsaghey caghlaaghyn barel mychione druggyn as jannoo briwnys lhisagh yn leigh bentyn da kennip ve ec sleih ayns towseyn beggey ry-hoi ymmyd persoonagh ve caghlaait.

Ta oltey yn Chiare as Feed, Dr Alex Allison, credjal dy lhisagh leighyn kennip ve er nyn gaghlaa, as t'eh jannoo aghin dy yannoo leighoil jeh kennip ry-hoi ymmyd lheihyssagh. Myr fer-lhee, shione da ny ymmodee vondeishyn jeh kennip ayns caghlaaghyn cooish bentyn da kahngyr, pian foddey-farraghtyn as çhingys aigney.

Va vondeishyn lheiyssagh kennip cummit seose liorish bing ooilley-partee ard-whaiylagh sy Reeriaght Unnaneyssit ren jeeaghyn er eiyrtyssyn ny shlee na 20,000 ronsaghey bentyn da feeuid lheihys kennip. S'baghtal ta'n feanish, as ga dy vel yn reiltys nish jeeaghyn reesht er y chooish, ta kennip foast ny ghrug schedule 1 ayns Mannin. Ta shoh meanal dy vel eh smooinit nagh vel feeuid lheihys erbee ayn.

S'feer eh dy vel ny shenn leighyn shoh jannoo kimmee jeh sleih ta ayns feme jeh kennip, as shen-y-fa ta mooarane Manninee brishey yn leigh dy reiltagh dy ghoaill red ennagh ta cooney lhieu as ta jannoo foays da nyn slaynt.

As ymmodee reiltyssyn er feiy-ny-cruinney jannoo leighoil jeh kennip myr drug-taitnys, ta'n traa er jeet dy yeeaghyn er yn feanish as dy smooinaghtyn er ny hoyryn ta çheeraghyn lheid as Canadey caghlaa ny leighyn oc. Ta Dr Alex Allison gra dy vel eh laccal slattys kennip noa dy ve jeant dy gerrid, as t'eh er loayrt mychione yn aght oddagh jannoo leighoil jeh kennip ayns Mannin bishaghey çheet-stiagh keesh yn ellan, dy beagh troaryn-kennip jeant ayns Mannin as creckit da çheeraghyn elley.

Agh ny sodjey na shen, yinnagh jannoo leighoil jeh kennip shickyraghey dy vel ny troaryn shoh jeant er aght kiart kiaralagh as, myr shen, dy beagh ad ny sauçhey dauesyn ta jannoo ymmyd jeu hannah edyr son taitnys ny er oyryn lheihyssagh.

Ny yeih shen, ta ram sleih foast ayn ta arganey noi jannoo leighoil jeh kennip. Ta paart jeu shoh shassoo er dy dooar ronsaght ny ghaa dy vel adsyn ta jannoo ymmyd reggyley jeh skunk (sorçh dy chennip as ram Tetrahydrocannabinol (THC) ayn agh gyn monney Cannabidiol (CBD) – ta cooney dy yannoo sauchey jeh'n THC) ayns gaue smoo Schizophrenia.

Ta sleih elley arganey noi shoh, gra, dy beagh yn margey er ny ghurneil liorish yn reiltys, oddagh ad geddyn rey rish skunk as jannoo shickyr nagh beagh yn stoo danjeragh as ram THC ayn tuittym ayns laueyn sleih aegey.

T'eh jeeaghyn dy vel raad foddey roin foast roish my bee reiltys Vannin arryltagh dy yannoo leighoil jeh kennip er aght erbee er yn ellan, as ad foast ceau nyn draa resooney lhisagh leigh bentyn da kennip ve ec sleih ayns towseyn beggey ry-hoi ymmyd persoonagh ve caghlaait.

Ny yeih, er y gherrit shoh ren Shirveishagh Cooishyn Sthie, Bill Malarkey, gra dy vel yn reiltys jeeaghyn er caghlaaghyn barel ec y traa t'ayn, cha nee ynrican bentyn da kennip, agh da dy chooilley cheint dy chimmeeys. Jean ny kesmadyn beggey shoh leeideil gys leighyn-drug er yn ellan nagh vel cha gyere as nagh vel jannoo kimmee jeusyn ta gusal druggyn?

Ta reiltyssyn er feiy ny cruinney er ve caggey noi druggyn rish ymmodee bleeantyn nish, agh, dy insh yn irriney, ta'n caggey shen er vailleil. Cha nel ny leighyn tromey shoh er scuirr sleih veih jannoo ymmyd jeh druggyn edyr as t'eh chiart cha aashagh dy chionnagh druggyn nish as v'eh rieau.

Ayns ynnyd shen, t'eh er dayrn drogh-ghoo er sleih cadjin ta jannoo ymmyd jeh druggyn as er n'yannoo noidyn jeh ymmodee jeu shoh. Marish shen, ta ny reillyn shoh er chur sleih meshtalagh ayns gaue baaish. Voddagh eh ve dy beagh eh ny share as ny sauçhey dooin dy caghlaa yn leigh bentyn rish dy chooilley ghrug myrshen nagh bee adsyn ta jannoo ymmyd jeu dellit lesh ayns quaiyl-leigh?

Dy beagh shin caghlaa yn leigh er yn aght shoh son dy chooilley cheint dy ghrug, cha beagh sleih meshtal cur nyn eddin rish ny quaiyllyn-leigh. Ayns ynnyd shen, veagh ad currit dys ynnyd lheihys. Ta shoh meanal dy re cooish chiarail slaynt veagh ee as dy voddagh ny hymmyrçhee shoh shirrey cooney fegooish goaill aggle dy beagh cassid currit orroo.

Marish shen, dy yannoo shickyr dy beagh sleih ymmyrçhagh ayns firrinys abyl dy roshtyn yn cooney shoh, veagh shin feme bishaghey ny shirveishyn cour slaynt as kiarail y theay t'ayn nish. Erskyn ooilley, yinnagh eh cooney dy chaghlaa aght-smooinaghtyn cadjin y theay ta goaill aggle roish, as cur drogh-ghoo er, dy chooilley pheiagh ta gusal stooghyn-meshtal ec y traa t'ayn. Yinnagh eh leeideil dys aght-smooinaghtyn s'erreeishee ta fakin sleih meshtal myr surransee ta feme oc er cooney, ayns ynnyd kimmee lhisagh kerraghey ve currit daue.

Ayns 2001, ren Portugal caghlaa ny leighyn echey son dy chooilley cheint dy ghrug, myrshen nagh bee adsyn ta jannoo ymmyd jeu dellit lesh ayns quaiyl-leigh, as hooar ad dy ren ymmyd druggyn, chammah's çhingys aane as doghanyn elley, leodaghey dy mooar sy çheer oc.

Marish shen, ren yn earroo dy leih ta geddyn baase veih goaill rouyr dy stoo-meshtal, as yn earroo dy loghtyn bentyn da creck as gusal druggyn, tuittym dy mooar, myr shen nagh row whilleen dy leih ayns ny pryssoonyn oc. Agh foast, ta smooinaghtyn cooid smoo y theihll mychione druggyn, goaill stiagh Mannin hene, foddey ergooyl rish shoh.

Reesht as reeshtagh ta Reiltys Vannin follaghey cooyl Westminister. Choud's v'eh loayrt mychione jannoo leighoil jeh kennip, dooyrt Shirveishagh Cooishyn Sthie, Bill Malarkey, “shegin dooin fuirraghtyn derrey vees yn Reeriaght Unnaneyssit er n'yannoo briwnys er y chooish.”

Agh ta'n raayt-baaish veih druggyn-opiate ny syrjey er yn ellan na t'eh ayns Sostyn, myr shen, cha nod mayd ‘fuirraghtyn’ ny sodjey, ny geiyrt dy doal er polasee-drug feer yere syn R. U. ta cur sleih ayns gaue. Cha nel earroo mooar dy leih beaghey ayns Mannin, as she caa mie ta shoh dy ghoaill aasmooinaght mychione druggyn oddagh jannoo ny polaseeyn ain ny s'erreeishee as s'breeoil. Ta'n caggey noi druggyn er vailleil as ta'n traa er jeet dy yannoo bargane-shee.

Tá an ‘Cogadh in Aghaidh Drugaí’ á chailliúint …

Seo alt a scríobh Isla Callister san irisleabhar Nos.ie ar an 25ú Meán Fómhair 2018.

Tá cannabas tar éis a bheith déanta dlíthiúil i mórán tíortha ar fud an domhain le gairid. Tá sé seo tar éis tabhairt ar mhórán daoine fiafraí ceisteanna faoin ‘chogadh in aghaidh drugaí’, agus spreagadh rialtais tíortha eile le féachaint arís ar na smaointe agus dlíthe acu féin bainte le drugaí. I mbliana, sa chéad mhí den earrach, rinne Rialtas Mhanann cur amach a ‘Plean um Drochúsáid Ábhair Meisciúla’.

Tá an plean cúig bliana seo ceaptha le cur in éadan an dochar atá bainte le déanamh drochúsáid de dhrugaí. Déanfaidh sé scrúdú athruithe barúil faoi drugaí agus déanamh breithiúnais ar chóir don dlí bainte le cannabas a bheith ag daoine i dtomhais bheaga le haghaidh úsáide pearsanta a bheith athraithe.

Tá ball den Cheathrar agus Fiche, an Dr Alex Allison, ag creidiúint gur chóir dlíthe cannabais a bheith á n-athrú, agus tá sé ag déanamh achainí le dlisteanú cannabais le haghaidh úsáide leighis. Mar dhochtúir, is eol dó a liacht buntáistí de channabas in athruithe cúrsa ag baint le hailse, pian seasmhach agus galair intinne.

Bhí buntáistí leighis an channabais déanta suas ag coiste uilepháirtí parlaiminteach sa Ríocht Aontaithe a d'fhéach ar thorthaí níos líonmhaire ná 20,000 staidéar bainte le luach leighis an channabais. Is léir é an fhianaise, agus cé go bhfuil an rialtas anois ag féachaint arís ar an ábhar, tá cannabas fós ina dhruga schedule 1 i Manainn. Tá sé seo ag ciallú go bhfuil sé sílte nach bhfuil luach leighis ar bith ann.

Is fíor é go bhfuil na seandlíthe seo ag déanamh coirpigh de dhaoine atá ag teastáil cannabais, agus dá bhrí sin tá mórán Manannach ag briseadh an dlí go rialta le gabháil rud éigin atá ag cabhrú leo agus atá ag déanamh tairbhe dá sláinte.

Agus mórán rialtas ar fud an domhain ag dlisteanú cannabais mar dhruga áineasa, tá an t-am tar éis teacht le féachaint ar an bhfianaise agus le smaoineamh ar na cúiseanna atá tíortha ar nós Ceanada ag athrú na dlíthe acu. Tá an Dr Alex Allison ag rá go bhfuil sé ag iarraidh dlí cannabas nua a bheith déanta go luath, agus tá sé tar éis labhairt faoin dóigh a d'fhéadfadh dlisteanú cannabais i Manainn cur le teacht isteach cánach an oileáin, go mbeadh táirgí cannabais déanta i Manainn agus díolta le tíortha eile.

Ach níos mó ná sin, dhéanfadh dlisteanú cannabais cinntiú go bhfuil na táirgí seo déanta ar bhealach ceart cúramach agus, mar sin, go mbeidís níos sábháilte dóibhsean atá ag déanamh úsáid díobh cheana ar chor ar bith ar son taitnimh nó ar chúiseanna leighis.

Ina dhiaidh sin, tá neart daoine fós ann atá ag argóint in aghaidh dlisteanú cannabais. Tá cuid díobh seo ag seasamh air go bhfuair staidéar nó dhó go bhfuil siadsan atá ag déanamh úsáide rialta de scúnc (cineál cannabais agus neart Teitrihidreacannaibionóil (THC) ann ach gan mórán cannaibidé-óil (CBD) – atá ag cúnamh le déanamh sábháilte den THC) i mbaol is mó Scitsifréine.

Tá slua eile ag argóint ina aghaidh seo, ag rá, go mbeadh an margadh á rialú ag an rialtas, d'fhéadfaidís fáil réidh le scúnc agus déanamh cinnte nach mbeadh an t-ábhar contúirteach agus neart THC ann ag titim i lámha daoine óga.

Tá sé ag féachaint go bhfuil bóthar fada romhainn fós sula mbeidh rialtas Mhanann sásta dlisteanú an channabais ar chor ar bith ar an oileán, agus iad fós ag caitheamh a n-am ag plé ar chóir dlí bainte le cannabas a bheith ag daoine i dtomhais bheaga le haghaidh úsáide pearsanta a bheith athraithe.

Mar sin féin, le gairid rinne an tAire Gnóthaí Baile, Bill Malarkey, rá go bhfuil an rialtas ag féachaint ar athruithe barúla ag an am atá ann, ní amháin bainte le cannabas, ach do gach uile shórt coireachta. An ndéanfaidh na céimeanna beaga seo treorú go dlíthe drugaí ar an oileán nach bhfuil chomh géar agus nach bhfuil ag déanamh coirpigh díobhsan atá ag úsáid drugaí?

Tá rialtais ar fud an domhain tar éis a bheith ag cogaíocht in aghaidh drugaí le mórán blianta anois, ach, le hinsint na fírinne, tá an cogadh sin tar éis teip. Níl na dlíthe troma seo tar éis stopadh daoine ó bheith ag déanamh úsáide de dhrugaí ar chor ar bith agus tá sé lán chomh héasca ceannach drugaí anois agus a bhí sé riamh.

Ina ionad sin, tá sé tar éis tarraingt míchlú ar ghnáthdhaoine atá ag déanamh úsáide de dhrugaí agus tar éis déanamh naimhde de mhórán díobh seo. Anuas air sin, tá na rialacha seo tar éis cur andúiligh i mbaol báis. An bhféadfadh sé a bheith go mbeadh sé níos fearr agus níos sábháilte dúinn gur athraigh an dlí ag baint le gach uile dhruga mar sin nach mbeidh siadsan atá ag déanamh úsáide díobh déileáilte leis i gcúirt dlí?

Dá mbeimis ag athrú an dlí sa chaoi seo ar son an uile chineál druga, ní bheadh andúiligh cur a n-éadan leis na cúirteanna dlí. Ina ionad sin, bheidís curtha go dtí ionad leighis. Ciallaíonn sé seo gur cúis chúram sláinte a bheadh sí agus go bhféadfadh na bochtáin seo ag lorg cabhrach gan gabháil eagla go mbeadh cúiseamh curtha orthu.

Anuas air sin, le déanamh cinnte go mbeadh daoine gátaracha i bhfírinne ábalta sroicheadh an cúnamh seo, ba ghá dúinn cur leis na seirbhísí i gcomhair sláinte agus cúram an phobail atá ann anois. Os a chionn sin uile, dhéanfadh sé cúnamh le hathrú meon coitianta an phobail atá ag gabháil eagla roimh, agus ag cur míchlú ar, gach uile dhuine atá ag úsáid drugaí ag an am atá ann. Dhéanfadh sé treorú go meon níos comhbháiche atá ag feiceáil andúiligh mar othair a bhfuil gá acu le cúnamh, in ionad coirpigh ba chóir smachtú a bheith tugtha dóibh.

I 2001, rinne an Phortaingéil athrú na ndlíthe aige ar son an uile chineál druga, mar sin nach mbeidh siadsan atá ag déanamh úsáide díobh déileáilte leis i gcúirt dlí, agus fuaireadar go ndearna úsáid drugaí, chomh maith le heipitíteas agus galair eile, laghdú go mór sa tír acu.

Chomh maith leis sin, rinne an líon slua atá ag fáil bháis ó bheith ag gabháil an iomarca drugaí, agus an líon coireanna bainte le díol agus úsáid drugaí, titim go mór, mar sin nach raibh an oiread sin de shlua sna príosúin acu. Ach fós, tá smaointe cuid is mó den domhan faoi dhrugaí, ag gabháil isteach Manainn féin, i bhfad ar gcúl leis seo.

Arís agus arís tá Rialtas Mhanann folaithe ar chúl Westminister. Chomh fada agus a bhí sé ag labhairt faoi dhlisteanú an channabais, dúirt an tAire Gnóthaí Baile, Bill Malarkey, “is éigean dúinn fanacht go dtí go mbeidh an Ríocht Aontaithe tar éis déanamh breithiúnais ar an gceist.”

Ach tá an ráta báis ó dhrugaí codlaidíneacha níos airde ar an oileán ná atá sé i Sasana, mar sin, ní féidir linn ‘fanacht’ níos faide, nó ag leanúint go dall ar pholasaí drugaí fíorghéar sa R. A. atá ag cur daoine i mbaol. Níl líon mór slua ag maireachtáil i Manainn, agus is deis mhaith atá anseo le hathsmaoineamh a dhéanamh faoi dhrugaí a d'fhéadfadh déanamh na polasaithe againn níos comhbháiche agus níos bríomhaire. Tá an cogadh in aghaidh drugaí tar éis teip agus tá an t-am tar éis teacht conradh síochána a dhéanamh.