An DíonḃrollaċDíonbhrollach. I.

Ó’nÓn úġdarúdar gus an léaġṫóirléitheoir.

Cibé duine ’san mbioṫar bith ċuireasa chuireann roiṁeroimhe SeanċusSeanchas nó SinnsearḋaċtSinsearacht críċecríche ar bioṫbith doa leanṁainleanúint nó doa lorgaireaċtlorgaireacht, is eaḋea ḋliġeasa dhlíonn cinneaḋcinneadh ar an slíġean tslí is soiléire noċtasa nochtann fírinne stáidestaide na críċecríche, agus dáil na foirne áitiġeasa áitíonn í, doa ċurchur go soléirsoiléir síos: agus do ḃríġde bhrí gur ġaḃasghabh mé rém’ aisle m’ais Foras Feasa ar Éirinn d’ḟaisnéisa fhaisnéis, do ṁeasasmheas mé ar dtús cuid d’ádá leaṫtromleatrom agus d’ádá heugcómlannhéagomhlann d’eugnaċa éagnach; agus go háiriṫeháirithe an t-eugcoṁṫromt-éagothrom atá ag aá ḋéanaṁdhéanamh ar a háitiġṫeoiriḃháititheoirí, mar atáidatá na Sean-ĠaillSean-Ghaill atá ’naina seilḃseilbh tuilleaḋtuilleadh agus ceiṫreceithre ċéadchéad bliaḋanbliain ó ġaḃáltasghabháltas Gall i leiṫleith, mar aon rele GaeḋealaiḃGaeil atá ’naina seilḃseilbh (beagnaċbeagnach), rele trí ṁílemhíle bliaḋanbliain. Óir ní ḟuilníl stáraiḋestaraí ó ṡoinshin i leiṫleith d’ádá scríoḃannscríobhann uirreuirthi naċnach ag iarraiḋiarraidh loċtalochta agus toiḃéimetoibhéime doa ṫaḃairtthabhairt do Ṡean-ĠallaiḃShean-Ghaill agus do ĠaedealaiḃGhaeil ḃídbhíonn.

BíoḋBíodh a ḟiaḋnaisefhianaise sin ar an dteistan teist doḃeira thugann Cambrens, Spenser, Stanihurst, Hanmer, Camden, Barclaí, Morison, DauisDavis, Campion, agus gaċgach Nua-ĠallNua-Ghall eile d’ádá scríoḃannscríobhann uirreuirthi ó ṡoinshin amaċamach, ionnusionas gur b’égurb é nós, beagnaċbeagnach, an ṗroimpiolláinphriompalláin doġnída dhéanann siad, ag scríoḃaḋag scríobh ar ÉireannċaiḃÉireannaigh. Is eaḋea, iomorroiomorra, is nós do’ndon ṗroimpiollánphriompallán, an tan ṫógḃasa thógann a ċeanncheann i sansa saṁraḋsamhradh, ḃeiṫbheith ar foluaṁainfoluain ag imṫeaċtimeacht, agus gan cromaḋcromadh ar ṁion-scoiṫmhionscoth d’á mbídá mbíonn ’sansa maċairemachaire, nó ar ḃláṫbhláth d’á mbídá mbíonn i luḃġortluibhghort, gémaḋdá mba rós nó lílelile uile iad, aċtach ḃeiṫa bheith ar fuaidreaḋfuaidreamh go dteagṁanndteagmhaíonn bualtraċbualtrach bó nó otraċotrach capaill risleis, go dtéiddtéann d’áá unfairtúnfairt féin ionntaiontu. Mar sin do’ndon droingdrong ṫuasthuas; ní cromaḋcromadh ar ṡuḃailciḃshuáilcí nó ar ṡoiḃeusaiḃshobhéasa na n-uasal dode Ṡean-ĠallaiḃShean-Ghaill agus dode ĠaeḋealaiḃGhaeil do ḃía bhí ag áitiuġaḋáitiú Éireann re n-alena linn do rinneadara rinneadar, mar atá scríoḃaḋscríobh ar a gcróḋaċtgcrógacht agus ar a gcráḃaḋgcrábhadh, ar ar’ar ṫógḃadarthóg siad dode ṁainistreaċaiḃmhainistreacha, agus ar a dtugadar d’ḟearannd’fhearann agus d’ḟódaiḃd’fhóid rele haltóir ḋóiḃdóibh; ar ar’ar ḃronnadarbhronnadar dode ṫearmannaiḃthearmainn d’ollaṁnaiḃd’ollúna Éireann, agus ar gaċgach cáḋascás d’ádá dtugsaddtugadar do ṗearsannaiḃphearsana agus do ṗreuláidiḃphrealáidí eaglaise: ar gaċgach coṁallcomhall síoṫasíthe d’ádá dtugdaoisdtugaidís d’ádá n-ollaṁnaiḃn-ollúna, agus ar gaċgach coṫuġaḋcothú d’ádá dtugdaoisdtugaidís do ḃoċtaiḃbhochta agus do ḋílleaċtaiḃdhílleachtaí; ar gaċgach bronntanas d’adá dtugdaoisdtugaidís d’éigsiḃd’éigse agus do luċtlucht iarratais, agus ar ṁéidmhéid a n-einiġn-oinigh d’aoiḋeaḋaiḃd’aíonna, ionnusionas naċnach féadtarbhféadtar go fírinneaċfírinneach a ráḋrá go raiḃeraibh luċtlucht a sáruiġṫesáraithe i ḃféilebhféile nó i n-eineaċin oineach ’sansan Eoraip riaṁriamh do réirde réir a gcumais féin i gcoṁaimsirgcomhaimsir ḋóiḃdóibh. BíoḋBíodh a ḟiaḋnaisefhianaise sin ar gaċgach gairm scoile d’ádá dtugadar uaṫauathu (nós ná’rnár ċloschlos ag aon droingdrong eile ’sansan Eoraip), ionnusionas go raiḃeraibh an oiread soinsin d’éigean féile agus einiġoineach i Sean-ĠallaiḃSean-Ghaill agus i nGaeḋealaiḃnGaeil Éireann, ná’rnár lórleor leo níḋní doa ṫaḃairtthabhairt do gaċgach aon d’ádá dtiocfaḋdtiocfadh d’iarraiḋdá iarraidh neiṫnithe orraorthu, gan cuireaḋcuireadh coitċeanncoiteann doa ṫaḃairtthabhairt dóiḃdóibh d’ádá dtoġairmdtoghairm rele bronnaḋbronnadh seod agus maoine ḋóiḃdóibh. GiḋeaḋCé ea, ní haoin-níḋaon ní ḋíoḃdíobh soseo lorgairṫearlorgaítear le croiniciḃcroinicí Nua-ĠallNua-Ghall na haimsire seo, aċtach is eaḋea doġnída dhéanann siad cromaḋcromadh ar ḃeusaiḃbhéasa foḋaoinefodhaoine agus cailleaċcailleach mbeagbeag n-uirísealuiríseal, ar dtaḃairtdtabhairt maiṫ-ġníoṁmaithghníomh na n-uasal i ndearmad: agus an ṁéidmhéid ḃeanasa bhaineann risleis na Sean-ĠaeḋealaiḃSean-Ghaeil do ḃía bhí ag áitiuġaḋáitiú an oiléinoileáin seo riaroimh ngaḃáltasghabháltas na Sean-ĠallSean-Ghall, feuċtarféachtar an raiḃeraibh dream ’sansan Eoraip buḋba ċróḋachróga ionáná iad, rele caṫuġaḋcathú rele RóṁánċaiḃRómhánaigh fáfaoi iomċosnaṁimchosaint na hAlban: óir tugsadthugadar fo-dearafaoi deara ar ḂreatainiḃBhriotanaigh cloiḋeclaí doa ḋéanaṁdhéanamh idir ḂreatainBreatain agus Albain, do ċaoṁnaḋchaomhnú na Breatanna Breataine ar iomruagaḋimruagadh na nGaeḋealnGael; agus tarthar ċeannceann go mbídís dádhá ṁílemhíle deugdhéag agus dá ḟiċiddaichead míle dode ṡluaġshlua RóṁánaċRómhánach, agus dá ċéadchéad ar marcuiġeaċtmarcaíocht ag cosnaṁcosaint an ċloiḋechlaí, agus trí ṁílemhíle fiċeadfichead mar aon riuleo coisliġṫecoisithe, agus trí ċéadchéad deugdéag marcaċmarcach ag cosnaṁcosaint crioslaiġchrioslaigh agus cuanchuan na críċecríche (ar ḟoirneartfhorneart na Scot agus na bPictbPiochtaí); ṫairisthairis sin do lingdíslingidís GaeḋilGaeil tarthar an gcloiḋegclaí, agus do hairgṫíd’argtaí an ċríoċchríoch leóleo d’aiṁḋeoind’ainneoin naan mór-ṡluaġmhórshlua soinsin, do réirde réir Samuel Daniel ’naina ċroinicchroinic. AdeirDeir fós Cormac mac ĊuileannáinChuileannáin i n-aina ṠaltairShaltair go dtáiniggur tháinig d’ḟoirneartd’fhorneart GaeḋealGael agus CruiṫneaċCruithneach, ré’lena ráiḋtearndeirtear PictiPiochtaí, ar ḂreatainBhreatain, go ndearnadar BreaṫnaiġBreatnaigh feall trí huaire ar uaċtaránaiḃuachtaráin na RóṁánaċRómhánach do ḃía bhí ós a gcionnos a gcionn, mar ċeannaċcheannach ar ḃeiṫbheith dode ṡíoṫshíth rele GaeḋealaiḃGaeil agus rele CruiṫneaċaiḃCruithnigh. Tuig fós an cuṁgaċcúngach i n-arinar ċuirseadchuir GaeḋilGaeil BreaṫnaiġBreatnaigh rele linn UortigernVortigern doa ḃeiṫbheith ’naina ríġrí orraorthu, d’ádár dtáinigtháinig é do ṫaḃairtthabhairt buannaċtabuannachta do Hengist go n-agona ṡluaġshlua GearmáineaċGearmánach, aṁailamhail léaġtarléitear ag Monomotensis. LéaġtarLéitear ag Samuel Daniel go raḃadarraibh ceiṫreceithre dún-ṗoirtdhúnfort deugdéag ag RóṁánċaiḃRómhánaigh rele huċthucht na Scot agus na bPictbPiochtaí, agus go raḃadarraibh na ScuitScoit agus na PictPiochtaí ag combuaiḋreaḋcomhbhuaireamh na Breatanna Breataine, d’aiṁḋeoind’ainneoin na RóṁánaċRómhánach ó aimsir IuilIúil Caesair go haimsir an treas UalentinianValentinian ImpirImpire, frítrí ré cúig céadchéad bliaḋanbliain; agus is eaḋea fáab haoisaois do’ndon TiġearnaTiarna an tan doa ṫréigseadthréig RóṁánaiġRómhánaigh ceannas na Breatanna Breataine seaċtseacht mbliaḋnambliana ceaṫraċadceathrachad ar ċeiṫrecheithre ċéadchéad, agus is do’n leiṫ istiġlaistigh do’nden aimsir sin do ḟása d’fhás easaontaeasaontas idir Teodosius agus Maximus, go dtáiniggur tháinig de sin gogur rug Maximus foireann ṁórmhór dode luċtlucht na Breataine leis go hArmorica na Fraince, ré’lena ráiḋtearndeirtear an ḂreatainBhreatain ḃeagBheag, agus iar ndíbirt na foirne do ḃía bhí romparompu ’sansa tír tugthug ar an ḃfoirinnbhfoireann do ċuaiḋa chuaigh leis an ċríoċchríoch d’áitiuġaḋa áitiú, go ḃfuilbhfuil drong d’ádá slioċtsliocht indiuinniu innteinti.