III.

CuirfeamCuirfimid síos ann soanseo beagán dode ḃreugaiḃbhréaga na Nua-ĠallNua-Ghall doa scríoḃscríobh ar Éirinn ar lorg ĊambrensChambrens; agus doġéandéanfaidh mé tosaċtosach ar ḃreugnuġaḋbhréagnú ĊambrensChambrens féin, mar a n-abair go raiḃeraibh cíosċáincíoscháin ag an ríġrí Artúr ar Éirinn, agus gurabgurbh é am fa’rfaoinar ċeangailcheangail an cíos orraorthu i gCaṫairgCathair Leon, an tan fáab haoisaois do’ndon TiġearnaTiarna cúig céadchéad agus naoiḋeugnaoi déag, mar ċuireasa chuireann Campion ’naina ċroinicchroinic i sansa dara caibidil do’nden dara leaḃarleabhar, mar a n-abair gurabgurbh é Giolla MárMór fába rí Éireann an tan soinsin. GiḋeaḋCé ea tarthar ċeannceann go luaiḋeannluann Policronicon agus Monomotensis agus drong eile do Nua-ĠallaiḃNua-Ghaill an Giolla MárMór soseo doa ḃeiṫbheith ’naina ríġrí Éireann a ṡlánshlán fafaoi aon d’ádá lorgairiḋiḃlorgairí go ḃfuilbhfuil laoiḋlaoi nó litir ai seanċusseanchas Éireann i n-aina ḃfuilbhfuil luaḋlua nó iomráḋiomrá ar ĠiollaGhiolla MárMór doa ḃeiṫbheith ’naina ríġrí Éireann riaṁriamh: aċtach munabmura do ṀuirċeartaċMhuircheartach mórMór mac Earca fába rí Éireann agus fáab fearfhear coṁaimsirecomhaimsire do ríġRí Artúr ġairmida ghaireann é; agus níor ḃ’ḟéidirníorbh fhéidir MuirċeartaċMuircheartach doa ḃeiṫbheith fafaoi ċíosċáinchíoscháin ag an ríġrí Artúr, do ḃríġde bhrí go raiḃeraibh sé féin treuntréan i n-Éirinnin Éirinn agus i n-Albainin Albain, agus gurabgurbh é do ċuira chuir a ṡeisearsheisear dearḃráṫardearthár i n-Albainin Albain, agus gur fear ḋíoḃdíobh fába céid-ríchéad rí dode ĊineaḋChine Scoit ar Albain, mar atá FearġusFearghus Mór mac Earca, agus fós gurabgur le ScotaiḃScoit agus le PictiḃPiochtaí do ṫuita thit Rí Artúr féin. An FearġusFearghus soseo aduḃarta dúirt mé do b’éba é céid-rícéad rí Alban dode ScotaiḃScoit é: óir tarthar ċeannceann go n-áirṁeannn-áiríonn Hector Boetius i stáirStair na hAlban naoi ríoġarí ḋeugdhéag agus fiċefiche doa ḃeiṫbheith ar Albain roiṁeroimh an ḃFearġusbhFearghus soseo, maiseaḋmás ea ní raiḃeraibh aoin-ríaon rí de ĊineaḋChine Scoit do réirde réir an tseanċusatseanchais ar Albain roiṁeroimhe: agus mar a n-abair gurabgurbh é FearġusFearghus mac FearċairFhearchair rí Éireann fába céidchéad rí dode ĊineaḋChine Scoit ar Albain, ní fíor dó sin, óir ní raiḃeraibh aoin-ríaon rí ar Éirinn riaṁriamh d’ár ḃ’ainmdarbh ainm FearċarFearchar, agus mar sin ní raiḃeraibh FearġusFearghus mac FearċairFhearchair ’naina ríġrí Alban, aṁailamhail adeira deir Hector Boetius: agus má do ḃíbhí gur ṫoilthoil le MuirċeartaċMuircheartach mórMór a ḋearḃráṫairdheartháir FearġusFearghus mac Earca doa ḃeiṫbheith ’naina ríġrí Alban, maiseaḋmás ea, is é ainm gairṫeara ghairtear do ṀuirċeartaċMhuircheartach féin i n-annálaiḃin annála Éireann, “Rex Scotorum,” d’áá ċurchur i gcéill go raiḃeraibh árdċorardchor aige ar na ScotaiḃScoit i n-Éirinnin Éirinn agus i n-Albainin Albain; agus ní hinṁeastainmheasta an títé do ḃía bhí i snasna cuṁaċtaiḃcumhachtaí seo doa ḃeiṫbheith fafaoi ċíosċáinchíoscháin ag an ríġrí Artúr. Agus fós adeirdeir Spíd ’naina ċroinicchroinic naċnach cíosċáincíoscháin do ḃía bhí ag an ríġrí Artúr ar ríġrí Éireann, aċtach coṁarcomhar cáirdeasacairdis cogaiḋcogaidh, ionnusionas cibé hacacibé acu ar a mbiaḋmbeadh leaṫtromleatrom náṁadnamhad, go raiḃeraibh d’ḟiaċaiḃd’fhiacha ar an dara fear congnaṁcúnamh sluaġslua doa ṫaḃairtthabhairt do’ndon títé díoḃdíobh ar a mbiaḋmbeadh leaṫtromleatrom: agus is é ainm ġaireasa ghaireann Spíd do’ndon ċongnaṁchúnamh soseo “dliġeaḋdlí cáirdeasacairdis cogaiḋcogaidh,” aṁailamhail atá idir rí na Spáinne agus an t-ImpirtImpire: óir cuiriḋcuirfidh gaċgach aon díoḃdíobh congnaṁcúnamh rele linn a riaċtanaisriachtanais gusgo dtí an títé eile, agus ní hiontuigṫeintuigthe as sin go ḃfuilbhfuil cíosċáincíoscháin ag ríġrí na Spáinne ar an ImpirImpire, nó ag an ImpirImpire ar ríġrí na Spáinne. Mar an gceudnagcéanna, má ṫarlatharla coṁmbáiḋcomhbhá cogaiḋcogaidh idir an rí Artúr agus MuirċeartaċMuircheartach mac Earca rí Éireann ionnusionas go gcleaċtaoigcleachtaí leóleo a ċéilechéile d’ḟortaċtd’fhortacht rele linn leaṫtroimleatroim doa ḃeiṫbheith ar ċeaċtarcheachtar díoḃdíobh, ní hiontuigṫeintuigthe as sin cíosċáincíoscháin doa ḃeiṫbheith ag ceaċtarceachtar díoḃdíobh ar a ċéilechéile. Is móide is iontuigṫeintuigthe fírinne an neiṫní seo an níḋní adeira deir Nubrigiensis i sansa seiseaḋséú caibidil fiċeadfichead do’nden dara leaḃarleabhar d’ádá stáirstair, mar a laḃrannlabhraíonn ar Éirinn: — “níor luiḋluigh Éire riaṁriamh fafaoi ċuṁaċtaiḃchumhachtaí coigcríċecoigríche.” Tig fós Cambrens féin leis an níḋní seo, i sansa seiseaḋséú caibidil fiċeadfichead, mar a n-abair: — “do ḃíbhí Éire saor ó ṫústhús ó iomruagaḋimruagadh an uile ċiniḋchine coigcríċecoigríche.” As na briaṫraiḃbriathra seo is follusfollas naċnach raiḃeraibh árdċorardchor ag Artúr, nó ag árdḟlaiṫardfhlaith eile coigcríċecoigríche ó ṫústhús riaṁriamh ar Éirinn go gaḃáltasgabháltas Gall: agus fós ní hinṁeastainmheasta go raiḃeraibh cor ag BreatainiḃBriotanaigh ar Éirinn, mar naċnach fuaradarbhfuaireadar RóṁánaiġRómhánaigh ionntaiontu féin láṁlámh doa ċurchur innteinti, agus ní heaḋhea aṁáinamháin gan cor doa ḃeiṫbheith ag RóṁánċaiḃRómhánaigh nó ag eaċtrannaiḃeachtrannaigh eile uirreuirthi, aċtach is í Éire fába cúlchúl dídindídine do na críoċaiḃcríocha eile re n-alena gcaoṁnaḋgcaomhnú ar ḟoirneartfhorneart [na] RóṁánaċRómhánach agus eaċtranneachtrannach [eile].

Ag soseo mar ṫiga thig Camden leis soseo ’sansa leaḃarleabhar d’ádá ngairṫearngairtear “Britannia Camdeni,” mar a n-abair; — “Ar mbeiṫmbeith do RóṁánċaiḃRómhánaigh ag foir-leaṫnuġaḋforleathnú a ḃflaiṫisbhflaithis, tangadartháinig siad gan aṁrasamhras an iomad ó’nón Spáinn, ó’nón ḃFraincbhFrainc, agus ó’nón mBreatain annsoanseo (ag laḃairtlabhairt ar Éirinn), do réiḋeaċaḋréiteach a muineulmuineál féin ó ċuingchuing ró-urċóidiġró-urchóideach na RóṁánaċRómhánach.” As soseo is iontuigṫeintuigthe naċnach eaḋea aṁáinamháin gan RóṁánaiġRómhánaigh doa ṫeaċttheacht i n-Éirinnin Éirinn, aċtach fós gurabgur innteinti doa cuṁduiġṫíchumhdaítí luċtlucht na gcríoċgcríoch eile ó RóṁánċaiḃRómhánaigh. Ag soseo fós mar adeira deir an Camden ceudnacéanna, ag breugnuġaḋbréagnú na droinge adeira deir, do réirde réir baraṁlabarúla, go raiḃeraibh cor ag RóṁánċaiḃRómhánaigh ar Éirinn: — “Is ar éiginéigean doa ċreidfinnchreidfinn i’m intinni m’intinn go raiḃeraibh Éire riaṁriamh fafaoi ċuṁaċtchumhacht na RóṁánaċRómhánach.”

AdeirDeir Cambrens i sansa naoṁaḋnaoú caibidil, go dtugdaoisdtugaidís na fir i n-Éirinnin Éirinn na mná do ḃíoḋa bhíodh pósta ag a ndearḃráiṫriḃndeartháireacha i ndiaiḋndiaidh báisbhás na ndearḃráiṫreaḋndeartháireacha soinsin: agus adeirdeir naċnach díoltaoindíoltaí an deaċṁaiḋdeachú i n-Éirinnin Éirinn, agus naċnach bíoḋmbíodh cion ar ṗósaḋphósadh innteinti, go teaċtteacht an ċáirdionáilchairdinéil Iohannes Papiron; giḋeaḋcé ea, ní fíor ḋódó soseo, aṁailamhail ċruṫóċama chruthóimid i gcorp na stáirestaire, agus mar ḃusa bheidh follusfollas as an díonḃrollaċdíonbhrollach soseo féin go grod i n-árinár ndiaiḋndiaidh. AdeirDeir i sansa seaċtṁaḋseachtú caibidil, mar a dtráċtanndtráchtann ar iongantaiḃionaí na h-ÉireannhÉireann, go ḃfuilbhfuil tobar ’sansa MúṁainMumhain, doġnía dhéanann duine liaṫliath do láṫairláthair an tan ḟoilceasa fholcann a ḟoltfholt nó a ḟionnfaḋfhionnadh as, agus, mar an gceudnagcéanna, go ḃfuilbhfuil tobar i n-Ultaiḃin Ultaibh doġnía dhéanann toirmeasgtoirmeasc na léiṫeléithe. GiḋeaḋCé ea, ní ḟuilidníl saṁailsamhail na dtobardtoibreacha soseo i n-Éirinnin Éirinn anois, agus ní ṡaoilimshílim go raiḃeraibh i n-aimsirin aimsir ĊambrensChambrens, aċtach na hiongantaishiontais seo doa ċurchur síos mar ḋaṫuġaḋdhathú ar a ḃreugaiḃbhréaga.

AdeirDeir Cambrens i sansa dara caibidil fiċeadfichead, an tan ḃída bhíonn daoine uaisle i n-Éirinnin Éirinn ag taḃairttabhairt daingin d’ádá ċéilechéile, doi láṫairláthair easpoigeaspaig, go bpógaidbpógann siad an tráṫtráth soinsin taise naoiṁnaoimh, agus go n-íḃidn-ibheann siad fuil a ċéilechéile, agus ann sinansin go mbídmbíonn ullaṁullamh rele déanaṁdéanamh feillefill ar a ċéilechéile. Mo ḟreagraḋMo fhreagra air ann soanseo, naċ fuilnach bhfuil laoiḋlaoi ná litir, seanċuisseanchais náidná sein-scríḃneseanscríbhinne iris náidná annálaiġannála ag teaċtteacht leis ar an mbréigmbréag seo: agus fós is follusfollas go raiḃeraibh d’ḟiaċaiḃd’fhiacha ar na seanċaḋaiḃseanchaithe gan a ṡaṁailshamhail seo dode ḋroċ-nósdhrochnós doa ċeiltcheilt, agus fós a ċurchur i gcairt i bpéin a n-ollaṁantaċtan-ollúnachta doa ċaillchailleadh, dá mbíoḋdá mbeadh sé ar gnáṫuġaḋgnáthú i n-Éirinnin Éirinn. Uime sin is follusfollas gur breugbréag do rinnea rinne Cambrens ann soanseo. AdeirDeir Cambrens, i sansa deaċṁaḋdeichiú caibidil, gurabgur cineaḋcine neiṁḟialneamhfhial GaeḋilGaeil; ag soseo mar adeira deir: — “CineaḋCine, iomorroiomorra, neiṁḟialneamhfhial an cineaḋcine soseo,” (ar sé). GiḋeaḋCé ea, ní beag liom Stanihurst i n-aina stáirstair ag freagraḋfreagairt ḋódó i sansa níḋní seo, ag laḃairtlabhairt ar eineaċoineach na n-ÉireannaċnÉireannach; ag soseo mar adeira deir: — “Go deiṁindeimhin (ar sé), is daoine róiḟialarófhiala iad, agus ní ḟuilníl céim is mó i n-a b’ḟéidirinarbh fhéidir leat a mbuiḋeaċasmbuíochas doa ṫuilleaṁthuilleamh ionáná d’aiṫiḋedo thaithí doa ḋéanaṁdhéanamh dod’de do ḋeoindheoin agus dod’de do ṫoilthoil d’ádá dtiġṫiḃdtithe.” As soseo is iontuigṫeintuigthe gurabgur daoinedhaoine fiala fír-einiġfíoroinigh fafaoi ḃiaḋbhia iad, gan cead do ĊambrensChambrens. AdeirDeir Cambrens mar a scríoḃannscríobhann ar Éirinn, gurabgurb í bean ríġrí MíḋeMí do ċuaiḋa chuaigh ar eulóḋéalú le Diarmuid na nGall; giḋeaḋcé ea ní fíor ḋódó sin, aċtach fába híí bean ṪiġearnáinThiarnáin Uí-RuaircUí Ruairc rí BreiṫfneBhréifne í, agus fába híí inġeaniníon ṀurċaḋaMhurchú micmhic ḞloinnFhloinn micmhic ṀaoilseaċlainnMhaoilseachlainn rí MíḋeMí í, agus DearḃḟorgaillDearbhfhorgaill fáab hainmainm di. AdeirDeir fós gurabgurb ai SliaḃSliabh BláḋmaBladhma ḟásasa fhásann SiuirSiúir agus Feoir agus BearḃaBearú, giḋeaḋcé ea ní fíor ḋódó sin; óir is follusfollas gurabgur a heudanhéadan ṠléiḃeShléibhe BláḋmaBladhma do’ndon leiṫleath ṫoirthoir ḟásasa fhásann an ḂearḃaBhearú, agus gurabgur a heudanhéadan ṠléiḃeShléibhe AildiuinAildiúin ris alena ráiḋtearndeirtear SliaḃSliabh an ḃearnáinBhearnáin i n-Uiḃ-Cairinin Uíbh Chairin ḟásasa fhásann SiuirSiúir agus Feoir.

AdeirDeir arís i sansa gcúigeaḋgcúigiú caibidil fiċeadfichead do’nden leaḃarleabhar tuarasgḃálatuarascála tugthug ar Éirinn, gurabgurbh aṁlaiḋamhlaidh doġníṫía dhéantaí rí ĊinéilChineáil gConaill, eaḋoneadhon ÓUa DoṁnaillDónaill, cruinniuġaḋcruinniú doa ċurchur ar luċtlucht a ṫírethíre ar ċnocchnoc árdard i n-aina ḋúṫaiġdhúiche, láir ḃánbhán doa ṁarḃaḋmharú, a cur d’áá bruiṫbruith i gcoire ṁórmhór ar lár an ṁaċairemhachaire, agus iar n-aarna bruiṫbruith, a ḃeiṫbheith ag ól a hanḃruiṫhanraith aṁailamhail ġaḋargadhar nó ċoincú le n-alena ḃeulbhéal, agus ḃeiṫa bheith ag iṫeithe na feola as a láṁaiḃlámha gan sgínscian gan arm d’áá gearraḋgearradh aige, agus gogur roinneaḋroinneadh an ċuidchuid eile do’nden ḟeoilfheoil ar an gcoṁḋáilgcomhdháil, agus go ḃfoṫruigeaḋbhfothragadh é féin as an anḃruiṫanraith. Is follusfollas gur breugaċbréagach an níḋní seo adeira deir Cambrens, do réirde réir seanċusasheanchas na hÉireann; óir is aṁlaiḋamhlaidh ḟoillsiġeasa fhoilsíonn gurabgurbh aṁlaiḋamhlaidh doa gairṫíghairtí UaÓ DoṁnaillDónaill, i maillemaille rele suiḋesuí ḋódó i measgmeasc uasal agus oireaċtaoireachta a ċríċechríche féin, agus taoiseaċtaoiseach d’uaisliḃd’uaisle a ċríċechríche féin doa ṡeasaṁsheasamh i n-aina ḟiaḋnaisefhianaise, go slaitslat ndíriġdhíreach mbáinbhán i n-aina láiṁláimh, agus an tan doa ḋáileaḋdháileadh do ríġrí ĊinéilChineáil gConaill í, is eaḋea adeireaḋa deireadh risleis, ceannas a ċríċechríche féin doa ġaḃáilghabháil, ceart agus coṁṫromcothrom doa ċongḃáilchoinneáil idir gaċgach dádhá roinn d’ádá ḋúṫaiġdhúiche; agus gurabgurbh uime doa horduiġeaḋordaíodh an tslat doa ḃeiṫbheith díreaċdíreach bán, d’áá ċurchur i gcuiṁnegcuimhne ḋódó, gurabgurbh eaḋea doa ḋliġfeaḋdhlífeadh ḃeiṫbheith díreaċdíreach i n-aina ḃreiṫeaṁnasbhreithiúnas, agus glan ionnraicionraic i n-aina ġníoṁaiḃghníomhartha. Is iongnaḋionadh liom Cambrens doa luaḋlua na bréige seo, agus measaim gurab le meaḃailmeabhal do ċuira chuir síos i n-aina ċroinicchroinic í. Óir is follusfollas gur ḋaoinedhaoine cráiḃṫeaċacráifeacha caondúṫraċtaċacaoindúthrachtacha iad ó aimsir go haimsir, agus gur ṫréigeadarthréig mórán díoḃdíobh an saoġalsaol, agus gur ċríoċnuiġseadchríochnaigh siad a mbeaṫaiḋmbeatha go raṫṁarrafar riaġaltarialta, agus fós go dtáiniggur tháinig iomad dode naoṁaiḃnaoimh díoḃdíobh, mar atá ColumcilleColm Cille, BaoiṫínBaoithín, agus AḋamnánAdhamnán, agus móranmórán eile [dode naoṁaiḃnaoimh naċnach luaiḋfeamluafaimid ann soanseo]. Ní hinċreidṫeinchreidte fós go dtiuḃradaoisdtabharfaidís uaisle Éireann fulangfulaingt do ríġrí ĊinéilChineáil gConaill an nós barbarḋabarbartha úd luaiḋeasa luann Cambrens doa ḃeiṫbheith ar aiṫiḋetaithí aige; agus an CreideaṁCreideamh CatoileacaCaitliceach ar marṫainmarthain acaacu, ó aimsir ṖádraigPhádraig go gaḃáltasgabháltas Gall: agus d’ádá réir sin, measaim gurabgur breugbréag ṁeaḃlaċmheabhlach gan barántasbharántas do rinnea rinne Cambrensis ann soanseo.