Foras Feasa ar Éirinn

Ainliú Luiche | Taobh Le Taobh | Anótáil Inlíne

II.

Atáid cuid do na sean-úġdaraiḃ ċuireas neiṫe breugaċa i leiṫ na n-Éireannaċ; mar adeir Strabo, ’san gceaṫraṁaḋ leaḃar, gurab luċt feola daoine d’iṫe na hÉireannaiġ. Mo ḟreagraḋ ar Strabo, gurab breug dó a ráḋ gurab luċt feola daoine d’iṫe na hÉireannaiġ; óir ní léaġtar i san Seanċus go raiḃe neaċ i n-Éirinn riaṁ ler’ cleaċtaḋ feoil daoine d’iṫe, aċt Eiṫne Uaṫaċ inġean Ċrioṁṫainn mic Eanna Ċinnsiolaiġ rí Laiġean, do ḃí ar daltaċas ag Déisiḃ Múṁan: agus do hoileaḋ riu ar ḟeoil naoiḋean í, i ndóiġ go mbaḋ luaṫaide do ḃiaḋ ionnuaċair é. Óir do tairrngireaḋ ḋóiḃ féin fearann d’ḟaġḃáil ó’n ḃfear le mbiaḋ sí pósda; agus is le hAonġus mac Nadfraoiċ rí Múṁan do pósaḋ í, aṁail adéaram d’á éis so i gcorp na stáire. Tuig, a léaġṫóir, mar naċ soċtaid na seanċaḋa an níḋ déistineaċ so, do buḋ masla d’inġin ríġ Laiġean agus do ṁnaoi ríġ Múṁan, naċ ceilfidís gan a noċtaḋ ar ḋaoiniḃ buḋ lúġa ioná iad sin é, dá maḋ nós [do ḃiaḋ] ar aiṫiḋe i n-Éirinn é: mar sin gurab breugaċ do Strabo a ráḋ gurab nós d’Éireannċaiḃ feoil daoine d’iṫe, agus naċ déarnaḋ riaṁ an nós so aca aċt leis an inġin reaṁráiḋte, agus sin féin re linn na págántaċta. Mo ḟreagraḋ fós ar San Ieróm, luaiḋeas an níḋ ceudna so, ag scríoḃaḋ i n-aġaiḋ Ioḃinian, go ḃfeudfaḋ ainteastaċ breug do reic ris, agus mar sin ná’r ḋliġ sí dul i ḃfiaċaiḃ ar Éireannċaiḃ.

Adeir Solinus, ’san aonṁaḋ caibidil fiċead naċ fuilid beiċ i n-Éirinn; agus adeir gurab do ḋéis ċlaiḋiṁ froṁṫar an ċéid-ṁír le gein mic i n-Éirinn. Adeir fós go ndéin an t-Éireannaċ a ḋealḃ d’ionnlat a fuil a náṁad an tan marḃṫar leis é. Is follus as an seanċus ḃias i san stáir gaċ níḋ ḋíoḃ so do ḃeiṫ breugaċ. Adeir Pomponius Mela i san treas leaḃar ag laḃairt ar Éireannċaiḃ na briaṫra so: — “drong ainḃfiosaċ i sna huile suḃailciḃ”: agus mar sin do ṁórán do ṡean-úġdaraiḃ eile coigcríċe do scríoḃ go mearḋána míṫeasta ar Éirinn, ar ḃréig-sgeulaiḃ ainteastaċ d’á ná’r ċóir creideaṁain ’na ṡaṁail so do níḋ: agus is uime sin adeir Camden, ag cur teastais na muinntire seo síos ar Éirinn, na briaṫra so: — “Ní ḟuil, ar sé, fiaḋnaise inċreidte ar na neiṫiḃ seo againn.” Is follus gurab breug a ráḋ naċ raḃadar beiċ i n-Éirinn, do réir an Ċamden ċeudna, mar a n-abair ag laḃairt ar Éirinn: — “Atá an oiread soin do ḃeaċaiḃ innte, naċ eaḋ aṁáin i mbeaċlannaiḃ nó i gcorcógaiḃ, aċt i gceapaiḃ crann agus i gcuasaiḃ talṁan doġeiḃṫear iad.”

II.

Tá cuid de na seanúdair a chuireann nithe bréagacha i leith na nÉireannach; mar a deir Strabo, sa gceathrú leabhar, gur lucht feola daoine a ithe na hÉireannaigh. Mo fhreagra ar Strabo, gur bréag dó a rá gur lucht feola daoine a ithe na hÉireannaigh; óir ní léitear sa Seanchas go raibh neach in Éirinn riamh lenar cleachtadh feoil daoine a ithe, ach Eithne Uathach iníon Chriomhthainn mhic Éanna Chinsealaigh rí Laighean, a bhí ar daltachas ag Déise Mumhan: agus oileadh leo ar fheoil naíon í, i ndóigh go mba luathaide a bheadh in-nuachair é. Óir tairngríodh dóibh féin fearann a fháil ón bhfear lena mbeadh sí pósta; agus is le hAonghus mac Nadfraoich rí Mumhan a pósadh í, amhail a déarfaimid dá éis seo i gcorp na staire. Tuig, a léitheoir, mar nach sochtann na seanchaithe an ní déistineach seo, ba mhasla d’iníon rí Laighean agus do bhean rí Mumhan, nach gceilfidís gan a nochtadh ar dhaoine ba lú ná iad sin é, dá mba nós [a bheadh] ar taithí in Éirinn é: mar sin gur bréagach do Strabo a rá gur nós d’Éireannaigh feoil daoine a ithe, agus nach ndearnadh riamh an nós seo acu ach leis an iníon réamhráite, agus sin féin le linn na págántachta. Mo fhreagra fós ar Shan Iaróm, a luann an ní céanna seo, ag scríobh in aghaidh Iobhinian, go bhféadfadh ainteastach bréag a reic leis, agus mar sin nár dhligh sí dul i bhfiacha ar Éireannaigh.

Deir Solinus, san aonú caibidil fichead nach bhfuil beacha in Éirinn; agus deir gur de dhias chlaímh promhtar an chéad mhír le gin mic in Éirinn. Deir fós go ndéanann an tÉireannach a dhealbh a ionladh i bhfuil a namhad an tan a mharaítear leis é. Is follas as an seanchas a bheidh sa stair gach ní díobh seo a bheith bréagach. Deir Pomponius Mela sa treas leabhar ag labhairt ar Éireannaigh na briathra seo: — “drong ainbhiosach sna huile shuáilcí”: agus mar sin do mhórán de sheanúdair eile coigríche a scríobh go meargánta mítheastach ar Éirinn, ar bhréagscéalta ainteastacha dá nár chóir creidiúint ina shamhail seo de ní: agus is uime sin a deir Camden, ag cur theastas na muintire seo síos ar Éirinn, na briathra seo: — “Níl, ar sé, fianaise inchreidte ar na nithe seo againn.” Is follas gur bréag a rá nach raibh beacha in Éirinn, de réir an Chamden chéanna, mar a n-abair ag labhairt ar Éirinn: — “Tá an oiread sin de bheacha inti, nach ea amháin i mbeachlanna nó i gcoirceoga, ach i gceapa crainn agus i gcuasa talún a fhaightear iad.”