Foras Feasa ar Éirinn

Ainliú Luiche | Taobh Le Taobh | Anótáil Inlíne

An cúigeaḋ alt.

Do ġaḃálaiḃ Éireann ria ndílinn ann so síos.

I. Adeirid drong gurab iad teora hinġeana Ċáin ċolaiġ do áitiġ í ar dtús; gonaḋ d’á ḋearḃaḋ sin do ċuireas rann as an duain darab tosaċ “fuaras i Saltair Ċaisil” ann so síos: —

Trí hinġeana Ċáin ċain,
Maraon re Seṫ mac Áḋaiṁ,
Adċonnairc an mBanḃa ar dtús:
Is meaṁair liom a n-iomṫús.

Adeir leaḃar Droma Sneaċta gur ḃ’ Banḃa ainm na céid inġine ro ġaḃ Éire ria ndílinn, agus gurab uaiṫe gairṫear Banḃa d’Éirinn. Trí ċaoga ban tángadar ann, agus triar fear: Laḋra ainm fir díoḃ, agus is uaiḋ ainmniġṫear Árd Laḋrann. Dá ḟiċid bliaḋan dóiḃ ’san inis, go dtárla galar dóiḃ, gur eugsad uile re haoin-tseaċtṁain. Dá ċéad bliaḋan iar sin Éire fás, folaṁ, gan aoinneaċ beo innte, gonaḋ iar sin táinig an díle.

II. Adeirid drong eile gurab triar iascaireaḋ do seolaḋ le hanfaḋ ngaoiṫe ó’n Easpáin, go haiṁḋeonaċ; agus mar do ṫaiṫin an t-oiléan riu gur ḟillsiod ar ċeann a mban do’n Easpáin; agus iar dteaċt ar a n-ais dóiḃ go hÉirinn arís, do fearaḋ an díle dóiḃ ag Tuaiġ-Innḃir, gur báiṫeaḋ iad: Capa, Laiġne, agus Luasad, a n-anmanna. Is dóiḃ ro canaḋ an rann: —

Capa, Laiġne is Luasad grinn,
Ḃádor bliaḋain ria ndílinn,
For inis Banḃa na mbáġ,
Ḃádor go calma coṁlán.

III. Adeirṫear, trá, gurab í Ceasair inġean Ḃeaṫa mic Noe, táinig innte ria ndílinn, gonaḋ dó do rónaḋ an rann: —

Ceasair inġean Ḃeaṫa ḃuain,
Dalta Saḃaill mic Nionuaill,
An ċéid ḃean ċalma ro ċinn
D’inis Banḃa ré ndílinn.

Maḋ áil, iomorro, a ḟios d’ḟaġḃáil creud tug go hÉirinn í: Bioṫ do ċuir teaċta go Noe, d’ḟios an ḃfuiġḃeaḋ féin agus a inġean Ceasair ionad i san áirc d’á gcaoṁnaḋ ar dílinn; ráiḋis Noe naċ fuiġḃidís. Foċtais Fionntain an gceudna, agus ro ráiḋ Noe naċ fuiġḃeaḋ. Téid Bioṫ, Fionntain, Laḋra agus an inġean Ceasair i gcóṁairle iaraṁ. “Déantar mo ċóṁairle-se liḃ,” ar Ceasair. “Do-ġéantar,” ar siad. “Maiseaḋ,” ar síse, “taḃraiḋ láiṁḋia ċugaiḃ, agus aḋraiḋ ḋó, agus tréigiḋ Dia Noe.” Iar sin tugsad láiṁḋia leo, agus adúḃairt [an láiṁḋia] riu loingeas do ḋéanaṁ, agus triall ar muir: giḋeaḋ níor ḃ’ḟeas dó cá tráṫ do ṫiocfaḋ an díle. Do rinneaḋ long leo, as a haiṫle, agus téiḋid ar muir. Is é líon do ċuadar innte triar fear, eaḋon, Bioṫ, Fionntain, agus Laḋra: — Ceasair, Barrann, agus Balḃa, agus caoga inġean i maille riu. Seaċt mbliaḋna agus ráiṫe ḋóiḃ ar muir, gur ġaḃsad cuan i nDún na mbárc i gcríċ Ċorca Ḋuiḃne, an cúigeaḋ lá deug d’eusga, aṁail adeir an seanċaiḋe: —

Is ann do ġaḃadar port
Ag Dún na mbárc, an bantraċt,
I gCúil Ċeasraċ i gCríċ Ċairn,
An cúigeaḋ deug Dia Saṫairn.

Agus dá ḟiċid lá ria ndílinn sin aṁail adeirṫear: —

Dá ḟiċit lá ria ndílinn,
Táinig Ceasair i n-Éirinn,
Fionntain, Bioṫ, is Laḋra luinn,
Is caoga inġean áluinn.

[Tig file eile leis an niḋ gceudna mar a n-abair ’san rann so: —

Do luiḋ a n-oir Ceasair,
Inġean Ḃeaṫa an ḃean,
Go n-a caogaid inġean,
Agus go n-a triar fear.]

Luċt [aon] loinge do ḃádar ar an eaċtra soin go Dún na mbárc. Táinig Ceasair, ⁊ líon na loinge sin i dtír ann sin [mar atá caoga ban ⁊ triar fear, .i. Bioṫ ⁊ Fionntain ⁊ Laḋra, aṁail a duḃramar]. Fá hé an Laḋra soin ro ráiḋsiom ceud ṁarḃ Éireann do réir na droinge adeir ná’r ġaḃsad luċt ar biṫ Éire ria ndílinn aċt Ceasair agus a drong táinig lé; agus is uaiḋ ainmniġṫear Árd Laḋrann. Ó Bioṫ ainmniġṫear Sliaḃ Beaṫa, ó Ḟionntain ainmniġṫear Feart Fionntain ós Tultuinne i nDúṫaiġ Araḋ, láiṁ re Loċ Deirgḋeirc; ó Ċeasair ainmniġṫear Carn Ceasraċ i gConnaċtaiḃ. Triallaid as sin go Bun Suaiṁne, eaḋon, Cumar-na-dtrí-n-uisge, áit a ḃfuil suaineaṁ Siuire agus Feoraċ agus Bearḃa. Rannaid ann sin a gcaoga inġean i dtrí rannaiḃ eatorra. Rug Fionntain Ceasair leis, agus seaċt mná deug i maille ria: rug Bioṫ Barran leis, agus seaċt mná deug eile ’na farraḋ: agus rug Laḋra Balḃa, go sé mnáiḃ deug mar an gceudna leis, go ráinig Árd Laḋrann, go ḃfuair bás ann. Fillis Balḃa agus a sé mná deug go Ceasair arís. Cuiris Ceasair sceula go Bioṫ. Tig Bioṫ d’ḟios Ḟionntain, gur roinnsiod na sé mná deug soin leaṫaċ eatorra. Rug Bioṫ a ċuid féin díoḃ leis go Sliaḃ Beaṫa i dtuaisceart Éireann, agus níor ċian as a haiṫle gur eugastair ann. Dála na mban so Beaṫa, tigid d’ḟios Ḟionntain iar sin, giḋeaḋ, teiṫis Fionntain rómpa i Laiġniḃ, tar Bun Suaiṁne, tar Sliaḃ gCua, i gCeann Feaḃrad Sléiḃe Caoin, agus láiṁ ċlé re Sionainn soir go Tultuinne, ós Loċ Deirgḋeirc. Téid Ceasair go n-a bantraċt go Cúil Ceasraċ i gConnaċtaiḃ, gur ḃris a croiḋe tre ḃeiṫ i n-iongnais a fir, agus tré eug a haṫar agus a bráṫar; agus ní raiḃe uaiṫe go dílinn ann sin aċt sé láiṫe. Gonaḋ d’á ḋeiṁniuġaḋ sin do ráiḋeaḋ an rann so: —

Is iad sin — iar n-uair ḃfeaċta —
A n-oiġeaḋa, a n-imṫeaċta;
Ní raiḃe aċt seaċtṁain namá,
Uaṫa gus an gceaṫraċa.

IV. Bíoḋ a ḟios agat, a léaġṫóir, naċ mor stáir ḟírinniġ ċuirim an gaḃáil seo síos, ná aon ġaḃáil d’ár luaiḋeamar go ró so; aċt do ḃríġ go ḃfuaras scríoḃṫa i sein-leaḃraiḃ iad. Agus fós ní ṫuigim cionnus fuaradar na seanċaḋa sceula na ndrong adeirid do ṫeaċt i n-Éirinn ria ndílinn, aċt munab iad na deaṁain aerḋa do ḃíoḋ ’na leannánaiḃ síḋe aca re linn a mbeiṫ págánta tug dóiḃ iad: nó munab i leacaiḃ cloċ fuairsiod scríoḃṫa iad iar dtráġaḋ na dílinne, dámaḋ fíor an sceul; óir ní ionráiḋ gurab é an Fionntain úd do ḃaoi rés an dílinn do ṁairfeaḋ d’á héis, do ḃríġ go ḃfuil an Scrioptúir ’na aġaiḋ, mar a n-abair naċ deaċaiḋ do’n droing daonna gan báṫaḋ, aċt oċtar na háirce aṁáin, agus is follus ná’r ḋíoḃ sin éisean. Is neiṁḟíor an suiḋiuġaḋ atá ag droing do seanċaḋaiḃ ar Ḟionntain do ṁarṫain re linn dílinne, mar a n-abraid gur ṁairsiod ceaṫrar i gceiṫre háirdiḃ an doṁain re linn na dílinne, mar atá Fionntain, Fearón, Fors, agus Andóid. Giḋeaḋ, a léaġṫóir, ná meas gurab í so ceudfaiḋ na muinntire is úġdarḋa ’san seanċus. Uime sin, cuiriḋ úġdar d’áiriṫe an niḋ so roṁainn i laoiḋ, d’á ḟoillsiuġaḋ naċ tig sé le fírinne an ċreidiṁ a ráḋ go mairfeaḋ Fionntain nó ceaċtar do’n triar eile iar ndortaḋ dílinne, agus roimpe. Ag so an laoiḋ: —

Anmann ceaṫrair ceart ro ċinn,
Do ḟágaiḃ Dia fo ḋílinn
Fionntain, Fearón, Fors caoṁ cóir,
Agus Andóid mac Eaṫóir.
Fors i n-oirṫear ṫoir do ḋliġ;
Fearón re huarḋa an éidiḋ;
Fionntain re fuineaḋ go beaċt,
Agus Andóid re deisceart.
Gé áirṁid seanċaḋa sin,
Ni áirṁeann Canóin cuḃuiḋ,
Aċt Noe do ḃí i n-áirc ’s a ċlann,
’S a mná fuair caoṁna a n-anman.

Is tuigṫe as sin naċ ceudfaiḋ ċoitċeann do na seanċaḋaiḃ uile aon díoḃ so do ṁarṫain d’éis dílinne: giḋeaḋ, dá n-abraḋ aon tseanċaiḋe, mar ċaoṁna ar ċlaonaḋ an ċreidiṁ, gur báiṫeaḋ Fionntain fear mar ċáċ fó’n dílinn, agus gur haiṫḃeoḋuiġeaḋ é le Dia, d’á éis sin, do ċaoṁna agus do ċoiméad imṫeaċta na sean, go n-a sceulaiḃ, go haimsir Ṗádraic, agus iar sin go haimsir Ḟinnéin Maiġe Bile; ní ṫuigim cionnus buḋ féidir a ċoiṁ-iongantaċ so do níḋ do ceilt ar feaḋ na hEorpa, agus a ṁionca, re linn Ḟinnéin, agus ó sin i leiṫ, do ċuadar dronga dearsgnuiġṫe do ḋiaḋairiḃ agus d’ḟeallsaṁnaiḃ, agus mórán do ḋaoiniḃ eolċa eagnuiḋe eile a hÉirinn fo ċríoċaiḃ oirrḋearca Eorpa do ṁúnaḋ cléire agus coiṁtonól, agus do ṫeagasg scol gcoitċeann: agus a ráḋ naċ biaḋ ar a lorg deisciobal éigin le’ ḃfúigfiḋe laoiḋ nó litir i n-a mbiaḋ luaḋ nó iomraḋ ar Ḟionntain, agus a ṁionca do scríoḃadar neiṫe eile atá re n-a ḃfaicsin indiu; agus fós naċ faicim iomraḋ air i bpríṁleaḃraiḃ barántaṁla; agus saolim, d’á réir sin, naċ fuil aċt finnsceul filiḋeaċta i san stáir d’ḟaisnéiḋfeaḋ Fionntain do ṁarṫainn ria ndílinn, agus ’na diaiḋ. Giḋeaḋ, ní abraim naċ raiḃe duine críonna cianaosda ann ria dteaċt Ṗádraic go hÉirinn, agus gur ṁair sé iomad do ċéadaiḃ bliaḋan, agus gaċ níḋ buḋ cuiṁneaċ leis gur ḟaisnéiḋ do Ṗádraic é; agus fós gaċ beuloideas d’á ḃfuair ó n-a ṡinnsearaiḃ ar na haimsearaiḃ do ċuaiḋ roiṁe: agus measaim go raiḃe a ṡaṁail sin do ṡeanóir ann d’á ngairṫí Tuan mac Cairill do réir droinge re seanċus, agus do réir droinge eile Roanus, eaḋon Caoilte mac Rónáin, do ṁair tuilleaḋ agus trí ċéad bliaḋan, agus do noċt mórán seanċusa do Ṗádraic, aṁail is follus i n-Agallaiṁ na Seanóraċ; agus is ar Ċaoilte is cóir Roanus, nó Ronánus do ṫaḃairt. Óir ní léaġtar i leaḃar ar bioṫ do ṡeanċus Éireann, go ngairṫí Roanus nó Ronánus d’Ḟionntain; aċt giḋ air do ḃeir Cambrens, mar gaċ bréig eile d’á ċlaoinṡeanċus, é: agus aṁail do ċuir-sean ‘Roanus’ síos i n-a ċroinic i n-áit ‘Ronánus,’ scríoḃaiḋ gaċ aon do na Nua-Ġallaiḃ scríoḃas ar Éirinn ‘Roanus’ ar lorg Ċambrens mar ainm ar Ḟionntain, do bríġ gurab é, Cambrens, is tarḃ tána ḋóiḃ le scríoḃaḋ saoiḃ-ṡeanċusa ar Éirinn, ar an aḋḃar naċ fuil a ṁalairt do ṫreoraiḋe aca. Is córaide a ṁeas gurab ar Ċaoilte doḃeirṫear Ronánus, mar ċuirid sean-úġdair síos idir oibreaċaiḃ Ṗádraic gur scríoḃ sé ‘Historia Hiberniae ex Roano seu Ronáno’: is é, iomorro, sloinneaḋ an úġdair is gnáṫ do ċur ós cionn gaċ oibre d’á scríoḃann neaċ, mar is follus do gaċ léaġṫóir ċleaċtas úġdair do léaġaḋ.

Agus ní fíor do Hanmer i n-a ċroinic mar adeir gurab mór an meas atá ag Gaeḋealaiḃ ar sceulaiḃ Ḟionntain, d’á ngaireann seiseann ‘Roanus,’ mar adeirid gur folċaḋ fa ḋílinn é, agus gur ṁair ’na diaiḋ tuilleaḋ agus dá ṁíle bliaḋan go rug ar Ṗádraic, agus gur ġaḃ baisdeaḋ uaiḋ, agus gur noċt iomad seanċusa ḋó, agus go ḃfuair bás i gcionn bliaḋna iar dteaċt Ṗádraic i n-Éirinn, agus gur haḋnaiceaḋ láiṁ re Loċ Ríḃ i n-Ur-Ṁúṁain é, mar a ḃfuil teampoll ar n-a ainmniuġaḋ, nó ar n-a ḃeannuġaḋ i n-a ainm, agus go ḃfuil fós ar n-a ainmniuġaḋ i measg naoṁ Éireann. Giḋeaḋ, is follus naċ duḃairt seanċaiḋe riaṁ, agus fós naċar ḟágaiḃ scríoḃṫa an níḋ seo adeir Doċtúir Hanmer. Óir atáid triar re a luaḋ ann so i rioċt aon duine, mar atá Fionntain, d’á ngaireann Cambrens Roanus, .i. Caoilte mac Rónáin do baisdeaḋ lé Ṗádraic agus tug iomad seanċusa ḋó; agus Ruaḋan, d’ár beannuiġeaḋ Loṫra i n-Ur-Ṁúṁain, láiṁ re Loċ Deirgḋeirc, agus ní láiṁ re Loċ Ríḃ atá mar adeir Hanmer; agus Tuan mac Cairill. Ní leanfam níḋ-sa-ṁó do ḃreugaiḃ Hanmer, nó an ḃaránta atá aige: agus fós measaim gurab i rioċt an ḟocail seo Ronánus do scríoḃ Cambrens ‘Roanus’ ar dtús, agus gur ḟágaiḃ gan leasuġaḋ ag a lorgairiḋiḃ ó sin i leiṫ é.

An cúigiú halt.

De ghabhálacha Éireann roimh dhíle anseo síos.

I. Deir drong gurbh iad trí iníon Cháin cholaigh a d’áitigh í ar dtús; gonadh á dhearbhú sin a chuir mé rann as an duan dar tosach “fuair mé in Saltair Chaisil” anseo síos: —

Trí iníon Cháin chain,
Mar aon le Séat mac Ádhaimh,
A chonaic an mBanbha ar dtús:
Is meabhair liom a n-iomthús.

Deir leabhar Dhroma Sneachta gur Bhanbha ainm na céad iníne a ghabh Éire roimh dhíle, agus gur uaithi a ghairtear Banbha d’Éirinn. Trí chaoga ban a tháinig ann, agus triúr fear: Ladhra ainm fir díobh, agus is uaidh a ainmnítear Ard Ladhrann. Daichead bliain dóibh san inis, gur tharla galar dóibh, gur éag siad uile le haon seachtain. Dhá chéad bliain iar sin Éire fás, folamh, gan aon neach beo inti, gonadh iar sin tháinig an díle.

II. Deir drong eile gur triúr iascaire a seoladh le hanfa gaoithe ón Spáinn, go hainneonach; agus mar a thaitin an t-oileán leo gur fhilleadar ar cheann a mban don Spáinn; agus iar dteacht ar a n-ais dóibh go hÉirinn arís, fearadh an díle dóibh ag Tua-Inbhir, gur bádh iad: Capa, Laighne, agus Luasad, a n-ainmneacha. Is dóibh a canadh an rann: —

Capa, Laighne is Luasad grinn,
Bhí siad bliain roimh dhíle,
Ar inis Banbha na mbánna,
Bhí siad go calma comhlán.

III. Deirtear, trá, gurbh í Ceasair iníon Bheatha mhic Naoi, a tháinig inti roimh dhíle, gonadh dó a rinneadh an rann: —

Ceasair iníon Bheatha bhuain,
Dalta Sabhaill mic Nionuaill,
An chéad bhean chalma a chinn
D’inis Banbha roimh dhíle.

Más áil, iomorra, a fhios a fháil céard a thug go hÉirinn í: Bioth a chuir teachta go Naoi, d’fhios an bhfaigheadh féin agus a iníon Ceasair ionad san áirc á gcaomhnú ar dhíle; dúirt Naoi nach bhfaighidís. D’fhócht Fionntain an gcéanna, agus dúirt Naoi nach bhfaigheadh. Téann Bioth, Fionntain, Ladhra agus an iníon Ceasair i gcomhairle iaramh. “Déantar mo chomhairlese libh,” ar Ceasair. “Déanfar,” ar siad. “Más ea,” ar sise, “tugaigí lámhdhia chugaibh, agus adhraigí dó, agus tréigigí Dia Naoi.” Iar sin thugadar lámhdhia leo, agus a dúirt [an lámhdhia] leo long a dhéanamh, agus triall ar muir: cé ea níorbh fhios dó cá tráth a thiocfadh an díle. Rinneadh long leo, as a aithle, agus téann siad ar muir. Is é líon a chuaigh inti triúr fear, eadhon, Bioth, Fionntain, agus Ladhra: — Ceasair, Barrann, agus Balbha, agus caoga iníon maille leo. Seacht mbliana agus ráithe dóibh ar muir, gur ghabhadar cuan i nDún na mBárc i gcrích Chorca Dhuibhne, an cúigiú lá déag d’éasca, amhail a deir an seanchaí: —

Is ann a ghabhadar port
Ag Dún na mBárc, an bhantracht,
I gCúil Cheasrach i gCrích Chairn,
An cúigiú déag Dé Sathairn.

Agus daichead lá roimh dhíle sin amhail a deirtear: —

Daichead lá roimh dhíle,
Tháinig Ceasair in Éirinn,
Fionntain, Bioth, agus Ladhra lonn,
Is caoga iníon álainn.

[Tagann file eile leis an ní céanna mar a n-abair sa rann seo: —

Luigh anoir Ceasair,
Iníon Bheatha an bhean,
Gona caoga iníon,
Agus gona triúr fear.]

Lucht [aon] loinge a bhí ar an eachtra sin go Dún na mBárc. Tháinig Ceasair, ⁊ líon na loinge sin i dtír ansin [mar atá caoga ban ⁊ triúr fear, .i. Bioth ⁊ Fionntain ⁊ Ladhra, amhail a dúramar]. Ba é an Ladhra sin a dúramar chéad mharbh Éireann de réir na droinge a deir nár ghabh lucht ar bith Éire roimh dhíle ach Ceasair agus a drong a tháinig léi; agus is uaidh a ainmnítear Ard Ladhrann. Ó Bhioth a ainmnítear Sliabh Beatha, ó Fhionntain a ainmnítear Feart Fionntain os Tultoinne i nDúiche Aradh, láimh le Loch Deirgeirt; ó Cheasair a ainmnítear Carn Ceasrach i gConnachta. Triallann siad as sin go Bun Suaimhne, eadhon, Cumar na dTrí nUisge, áit a bhfuil suaineamh Siúire agus Feorach agus Bearú. Roinneann siad ansin a gcaoga iníon i dtrí roinn eatarthu. Rug Fionntain Ceasair leis, agus seacht mbean déag maille léi: rug Bioth Barrann leis, agus seacht mbean déag eile ina farradh: agus rug Ladhra Balbha, go sé bhean déag mar an gcéanna leis, gur ráinigh Ard Ladhrann, go bhfuair bás ann. D’fhill Balbha agus a sé bhean déag go Ceasair arís. Chuir Ceasair scéala go Bioth. Tagann Bioth d’fhios Fhiontain, gur roinneadar na sé bhean déag sin leathach eatarthu. Rug Bioth a chuid féin díobh leis go Sliabh Beatha i dtuaisceart Éireann, agus níor chian as a aithle gur éag ann. Dála na mban seo Beatha, tagann siad d’fhios Fhionntain iar sin, cé ea, theith Fionntain rompu i Laighin, thar Bun Suaimhne, thar Sliabh gCua, i gCeann Feabhrad Shléibhe Caoin, agus lámh chlé le Sionainn soir go Tultoinne, os Loch Deirgeirt. Téann Ceasair gona bantracht go Cúil Ceasrach i gConnachta, gur bhris a croí trí bheith in íonais a fir, agus trí éag a hathar agus a bráthar; agus ní raibh uaithi go díle ansin ach sé lá. Gonadh á dheimhniú sin a dúradh an rann seo: —

Is iad sin — iar n-uair bhfeachta —
A n-oidheanna, a n-imeachtaí;
Ní raibh ach seachtain namá,
Uathu go dtí an ceathracha.

IV. Bíodh a fhios agat, a léitheoir, nach mar stair fhírinneach a chuirim an ghabháil seo síos, ná aon ghabháil dár luamar go ró seo; ach de bhrí go bhfuair mé scríofa i seanleabhair iad. Agus fós ní thuigim conas a fuair na seanchaithe scéala na ndrong a deir do theacht in Éirinn roimh dhíle, ach murarbh iad na deamhain aerga a bhíodh ina leannáin sí acu le linn a mbeith págánta thug dóibh iad: nó murarbh i leaca cloch a fuaireadar scríofa iad iar dtrá na díleann, dá mb’fhíor an scéal; óir ní inráite gurbh é an Fionntain úd a bhí roimh an díle a mhairfeadh dá héis, de bhrí go bhfuil an Scrioptúr ina aghaidh, mar a n-abair nach ndeachaigh den drong dhaonna gan bhá, ach ochtar na háirce amháin, agus is follas nár díobh sin eisean. Is neimhfhíor an suíomh atá ag drong de sheanchaithe ar Fhionntain a mharthain le linn díleann, mar a ndeir siad gur mhair ceathrar i gceithre hairde an domhain le linn na díleann, mar atá Fionntain, Fearón, Fors, agus Andóid. Cé ea, a léitheoir, ná meas gurb í seo céadfa na muintire is údarásaí sa seanchas. Uime sin, cuireann údar áirithe an ní seo romhainn i laoi, á fhoilsiú nach dtagann sé le fírinne an chreidimh a rá go mairfeadh Fionntain nó ceachtar den triúr eile iar ndoirteadh díleann, agus roimpi. Ag seo an laoi: —

Ainmneacha ceathrair ceart a chinn,
D’fhág Dia faoi dhíle
Fionntain, Fearón, Fors caomh cóir,
Agus Andóid mac Eathóir.
Fors in oirthear thoir a dhligh;
Fearón le fuarga an éide;
Fionntain le fuineadh go beacht,
Agus Andóid le deisceart.
Cé go n-áiríonn seanchaithe sin,
Ní áiríonn Canóin cuí,
Ach Naoi a bhí in áirc is a chlann,
Is a mná a fuair caomhnú a n-anamacha.

Is tuigthe as sin nach céadfa choiteann do na seanchaithe uile aon díobh seo a mharthain tar éis díleann: cé ea, dá ndéarfadh aon seanchaí, mar chaomhnú ar chlaonadh an chreidimh, gur bádh Fionntain fear mar chách faoin díle, agus gur athbheodh é le Dia, dá éis sin, a chaomhnú agus a choimeád imeachtaí na sean, gona scéalta, go haimsir Phádraig, agus iar sin go haimsir Fhinnéin Mhaighe Bile; ní thuigim conas ab fhéidir a chomhiontach seo de ní a cheilt ar feadh na hEorpa, agus a mhinice, le linn Fhinnéin, agus ó shin i leith, chuadar dronga dearscnaithe de dhiagairí agus d’fhealsúna, agus mórán de dhaoine eolacha eagnaí eile as Éirinn faoi chríocha oirirce Eorpa do mhúineadh cléire agus comhthionól, agus do theagasc scoil choiteann: agus a rá nach mbeadh ar a lorg deisceabal éigin lena bhfágfaí laoi nó litir ina mbeadh lua nó iomrá ar Fhionntain, agus a mhinice a scríobhadar nithe eile atá lena bhfeiceáil inniu; agus fós nach bhfeicim iomrá air i bpríomhleabhair bharántúla; agus sílim, dá réir sin, nach bhfuil ach finscéal filíochta sa stair a d’fhaisnéisfeadh Fionntain a mharthain roimh dhíle, agus ina diaidh. Cé ea, ní abraim nach raibh duine críonna cianaosta ann roimh theacht Phádraig go hÉirinn, agus gur mhair sé iomad de céadta bliain, agus gach ní ba chuimhneach leis gur fhaisnéis do Phádraig é; agus fós gach béaloideas dá bhfuair óna shinsir ar na haimsirí a chuaigh roimhe: agus measaim go raibh a shamhail sin de sheanóir ann dá ngairtí Tuan mac Cairill de réir droinge le seanchas, agus de réir droinge eile Roanus, eadhon Caoilte mac Rónáin, a mhair tuilleadh agus trí chéad bliain, agus a nocht mórán seanchais do Phádraig, amhail is follas i nAgallaimh na Seanórach; agus is ar Chaoilte is cóir Roanus, nó Ronánus a thabhairt. Óir ní léitear i leabhar ar bith do sheanchas Éireann, go ngairtí Roanus nó Ronánus d’Fhionntain; ach cé air a bheir Cambrens, mar gach bréag eile dá chlaonsheanchas, é: agus amhail a chuir-sean ‘Roanus’ síos ina chroinic in áit ‘Ronánus,’ scríobhann gach aon de na Nua-Ghaill a scríobhann ar Éirinn ‘Roanus’ ar lorg Chambrens mar ainm ar Fhionntain, de bhrí gurb é, Cambrens, is tarbh tána dóibh le scríobh saobhsheanchais ar Éirinn, ar an ábhar nach bhfuil a mhalairt de threoraí acu. Is córaide a mheas gur ar Chaoilte a thugtar Ronánus, mar chuireann seanúdair síos idir oibreacha Phádraig gur scríobh sé ‘Historia Hiberniae ex Roano seu Ronáno’: is é, iomorra, sloinne an údair is gnáth a chur os cionn gach oibre dá scríobhann neach, mar is follas do gach léitheoir a chleachtann údair a léamh.

Agus ní fíor do Hanmer ina chroinic mar a deir gur mór an meas atá ag Gaeil ar scéalta Fhionntain, dá ngaireann seisean ‘Roanus,’ mar a deir gur folaíodh faoi dhíle é, agus gur mhair ina diaidh tuilleadh agus dhá mhíle bliain gur rug ar Phádraig, agus gur ghabh baisteadh uaidh, agus gur nocht iomad seanchais dó, agus go bhfuair bás i gceann bliana iar dteacht Phádraig in Éirinn, agus gur adhlacadh láimh le Loch Rí in Urmhumhain é, mar a bhfuil teampall arna ainmniú, nó arna bheannú ina ainm, agus go bhfuil fós arna ainmniú i measc naomh Éireann. Cé ea, is follas nach ndúirt seanchaí riamh, agus fós nár fhág scríofa an ní seo a deir Dochtúir Hanmer. Óir tá triúr lena lua anseo i riocht aon duine, mar atá Fionntain, dá ngaireann Cambrens Roanus, .i. Caoilte mac Rónáin a baisteadh le Pádraig agus a thug iomad seanchais dó; agus Ruán, dár beannaíodh Lothra in Urmhumhain, láimh le Loch Deirgeirt, agus ní láimh le Loch Rí atá mar a deir Hanmer; agus Tuan mac Cairill. Ní leanfaimid níos mó de bhréaga Hanmer, nó an bharánta atá aige: agus fós measaim gur i riocht an fhocail seo Ronánus a scríobh Cambrens ‘Roanus’ ar dtús, agus gur fhág gan leasú ag a lorgairí ó shin i leith é.