Foras Feasa ar Éirinn

Ainliú Luiche | Taobh Le Taobh | Anótáil Inlíne

An naoṁaḋ alt.

Do na céid ríoġaiḃ ro ġaḃ flaiṫeas Éireann; agus do gaċ riġ ’na ndiaiḋ d’ár’ ġaḃ í, do réir oird na n-aimsear agus na ngaḃáltas, ann so síos.

Do ġaḃ Sláinġe mac Deala mic Lóiċ flaiṫeas Éireann bliaḋain, go ḃfuair bás i nDionn Riġ, d’á ngairṫear Duṁa Sláinġe: agus dob’ éisiḋe céid rí Éireann riaṁ; agus fós ba hé ceud ṁarḃ Éireann d’Ḟearaiḃ Bolg é.

Do ġaḃ Ruġruiḋe mac Deala mic Lóiċ ríoġaċt Éireann dá ḃliaḋain, gur ṫuit i san mBruġ ós Bóinn.

Do ġaḃ Gann agus Geanann ríoġaċt Éireann ceiṫre bliaḋna, gur eugsad do ṫáṁ i ḃFréaṁainn Míḋe.

Do ġaḃ Seanġann an riġe cúig bliaḋna, gur ṫuit le Fiaċaiḋ Ceinnḟionnán.

Do ġaḃ Fiaċaiḋ Ceinnḟionnán mac Stairn mic Ruġruiḋe mic Deala mic Lóiċ an ríġe cúig bliaḋna, gur ṫuit le Rionnal mac Geanainn mic Deala mic Lóiċ. Ceinn-ḟionna do ḃíoḋ ar ḟearaiḃ Éireann re n-a linn: is aire ro hainmniġeaḋ Ceinnḟionnán de.

Do ġaḃ Rionnal ríoġaċt Éireann sé bliaḋna, gur ṫuit le Foiḋbġein mac Seanġainn mic Deala mic Lóiċ.

Do ġaḃ an Foiḋbġein seo an riġe ceiṫre bliaḋna go dtorċair le hEoċaiḋ mac Eirc i Maiġ Muirṫeiṁne.

Do ġaḃ Eoċaiḋ mac Eirc mic Rionnail mic Geanainn an riġe deiċ mbliaḋna. Ní raiḃe fearṫain ná doinionn re a linn, ná bliaḋain gan meas agus toraḋ. Is i n-a aimsir do cuireaḋ eugcóir agus aindliġeaḋ Éireann ar gcúl, agus do horduiġeaḋ dliġṫe dearḃṫa dearsgnaiġṫe innte. Do ṫuit an t-Eoċaiḋ seo le trí macaiḃ Neiṁeaḋ mic Baḋraoi (Ceasarb, Luaṁ, agus Luaċra a n-anmanna) i gcaṫ Maiġe Tuireaḋ. Is é an t-Eoċaiḋ seo fá rí Ḟear mBolg ré dteaċt Tuaiṫe Dé Danann i n-Éirinn. Is í fá ríoġan dó, Taillte inġean Ṁaḋmóir rí Easpáine, agus i dTailltinn do haḋnaiceaḋ í, gonaḋ uaiṫe ro hainmniġeaḋ Taillte. Nuaḋa Airgeadláṁ fá rí an tan soin ar Ṫuaṫuaiḃ Dé Danann. Is imċian baoi an caṫ so Maiġe Tuireaḋ ag a ċur idir an dá ríġ reaṁráiḋte. Giḋeaḋ do briseaḋ ar Eoċaiḋ agus ar Ḟearaiḃ Bolg fa ḋeoiḋ, gur marḃaḋ Eoċaiḋ agus go dtorċair céad míle d’á ṁuinntir ó Ṁaiġ Tuireaḋ go Tráiġ Eoṫuile. I san gcaṫ so do beanaḋ a láṁ do Nuaḋa Airgeadláṁ, go raiḃe ag a léiġeas seaċt mbliaḋna, gur cuireaḋ láṁ n-airgid air, gonaḋ de ro hainmniġeaḋ Nuaḋa Airgeadláṁ ḋe.

An beagán d’Ḟearaiḃ Bolg teurna as an gcaṫ so, do ċuadar ar teiṫeaḋ ré Tuaṫaiḃ Dé Danann, gur háitiġeaḋ riu Árainn, Íle, Reaċrainn, Inse Gall, agus iomad oiléan ar ċeana, agus do ċoṁnuiġ siad ionnta go haimsir na gcúigeaḋaċ do ḃeiṫ i ḃflaiṫeas Éireann, gur ḋíbirsiod na Cruiṫniġ, eaḋon ‘Picti,’ as na hoiléanaiḃ sin iad, go dtángadar d’ḟios Ċairbre Niaḋfir, rí Laiġean, go ḃfuairsiod fearann ar ġaḃáltas uaiḋ. Giḋeaḋ, baoi do ṫroime a gcíosa go ná’r ḟéadsad a ḟulang. Tiaġaid as sin d’ḟios Meaḋḃa agus Oiliolla, go dtugadar fearann dóiḃ, gonaḋ í sin imirce mac n-Uġṁóir. Aonġus mac Uġṁóir fá flaiṫ orra ṫoir. Is uaṫa ainmniġṫear na fearainn i n-ár’ ġaḃsad coṁnuiḋe i n-Éirinn, mar atá Loċ Cime ó Ċime ceiṫirċeann, Rinn Ṫamain i Meaḋruiḋe, Loċ Cútra, Rinn mBeara Molinn, Dún Aonġusa i n-Árainn, Carn Conaill, i gcríċ Aiḋne, Maġ n-Aġar mic Uġṁóir an ḟileaḋ, Druim n-Asail, Maġ Maoin mic Uġṁoir, Loċ Uair [ó Uar] mic Uġṁóir. Agus do ġaḃsad dúinte [agus inseaḋa] mar an gceudna i n-Éirinn, gur díbreaḋ re Coingculainn, re Conall Cearnaċ, agus re hUltaiḃ ar ċeana iad. Ní háiriṁṫear ráṫa do ṫógḃáil, loċa do ṫoṁaiḋm, náid máġa do ḃuain a coilltiḃ i ḃflaiṫeas ḃFear mBolg. Adeirid drong re seanċus gurab díoḃ na trí haicmeaḋa so fil i n-Éirinn naċ do Gaeḋealaiḃ, eaḋon, Gaḃraiḋe Ṡuca i gConnaċtaiḃ, Uí Ṫairsiḋ i gcríċ Ua ḃFailġe, agus Gaileoin Laiġean. Is iad sin imṫeaċta Ḟear mBolg, do réir an tseanċaiḋe, Ṫanuiġe eolaiġ Uí Ṁaoilċonaire, i san duain darab tosaċ an rann so:

Fir Ḃolg ḃádar sonna seal,
I n-Inis ṁóir mac Míleaḋ;
Cúig taoisiġ tángadar ann,
Atá liom iul a n-anmann.

An naoú halt.

De na chéad ríthe a ghabh flaitheas Éireann; agus de gach rí ina ndiaidh dár ghabh í, de réir ord na n-aimsirí agus na ngabháltas, anseo síos.

Ghabh Sláine mac Dheala mhic Lóich flaitheas Éireann bliain, go bhfuair bás i nDionn Rí, dá ngairtear Dumha Sláine: agus ba eisean chéad rí Éireann riamh; agus fós ba é chéad mharbh Éireann d’Fhir Bholg é.

Ghabh Rúraí mac Dheala mhic Lóich ríocht Éireann dhá bhliain, gur thit sa mBrugh os Bóinn.

Ghabh Gann agus Geanann ríocht Éireann ceithre bliana, gur éag siad de thámh i bhFréamhainn Mí.

Ghabh Seanghann an rí cúig bliana, gur thit le Fiacha Ceannfhionnán.

Ghabh Fiacha Ceannfhionnán mac Stairn mhic Rúraí mhic Dheala mhic Lóich an rí cúig bliana, gur thit le Rionnal mac Gheanainn mhic Dheala mhic Lóich. Cinn fhionna a bhíodh ar fhir Éireann lena linn: is aire a ainmníodh Ceannfhionnán de.

Ghabh Rionnal ríocht Éireann sé bliana, gur thit le Foidhbghin mac Sheanghainn mhic Dheala mhic Lóich.

Ghabh an Foidhbghin seo an rí ceithre bliana go dtorchair le hEochaidh mac Eirc i Maigh Muirtheimhne.

Ghabh Eochaidh mac Eirc mhic Rionnail mhic Gheanainn an rí deich mbliana. Ní raibh fearthainn ná doineann lena linn, ná bliain gan meas agus toradh. Is ina aimsir a cuireadh éagóir agus aindlí Éireann ar gcúl, agus a ordaíodh dlíthe dearfa dearscnaithe inti. Thit an tEochaidh seo le trí mhac Neimhidh mhic Bhadhraoi (Ceasarb, Luamh, agus Luachra a n-ainmneacha) i gcath Mhaighe Tuireadh. Is é an tEochaidh seo ba rí Fhear mBolg roimh theacht Tuaithe Dé Danann in Éirinn. Is í ba ríon dó, Tailte iníon Mhadhmóir rí Spáinne, agus i dTailtinn a adhlacadh í, gonadh uaithi a ainmníodh Tailte. Nuadha Airgeadlámh ba rí an tan sin ar Thuatha Dé Danann. Is imchian a bhí an cath seo Maighe Tuireadh á chur idir an dá rí réamhráite. Cé ea briseadh ar Eochaidh agus ar Fhir Bholg faoi dheoidh, gur maraíodh Eochaidh agus go dtorchair céad míle dá mhuintir ó Mhaigh Tuireadh go Trá Eothuile. Sa gcath seo a baineadh a lámh de Nuadha Airgeadlámh, go raibh á leigheas seacht mbliana, gur cuireadh lámh airgid air, gonadh de a ainmníodh Nuadha Airgeadlámh de.

An beagán d’Fhir Bholg a théarnaigh as an gcath seo, chuadar ar teitheadh roimh Thuatha Dé Danann, gur áitíodh leo Árainn, Íle, Reachlainn, Inse Gall, agus iomad oileán archeana, agus chónaigh siad iontu go haimsir na gcúigeach a bheith i bhflaitheas Éireann, gur dhíbríodar na Cruithnigh, eadhon ‘Piochtaí,’ as na hoileáin sin iad, gur thángadar d’fhios Chairbre Niadhfir, rí Laighean, go bhfuair siad fearann ar ghabháltas uaidh. Cé ea, bhí de throime a gcíosa nár fhéadadar a fhulaingt. Tagann siad as sin d’fhios Mhéibhe agus Oiliolla, gur thugadar fearann dóibh, gonadh í sin imirce mhac nÚmhóir. Aonghus mac Úmhóir ba fhlaith orthu thoir. Is uathu a ainmnítear na fearainn inar ghabh siad cónaí in Éirinn, mar atá Loch Cime ó Chime ceathaircheann, Rinn Thamain i Meáraí, Loch Cútra, Rinn mBeara Molinn, Dún Aonghusa in Árainn, Carn Conaill, i gcrích Aidhne, Magh nAghar mic Úmhóir an file, Droim nAsail, Magh Maoin mic Úmhóir, Loch Uair [ó Uar] mic Úmhóir. Agus ghabhadar dúnta [agus insí] mar an gcéanna in Éirinn, gur díbríodh le Coin gCulainn, le Conall Cearnach, agus le hUltaigh archeana iad. Ní áirítear rátha a thógáil, locha a thomhaidhm, ná má a bhaint a coilltí i bhflaitheas bhFear mBolg. Deir drong le seanchas gur díobh na trí aicme seo in Éirinn nach de Ghaeil, eadhon, Gabhraí Shuca i gConnachta, Uí Thairsigh i gcríoch Uíbh Fhailí, agus Gaileoin Laighean. Is iad sin imeachtaí Fhear mBolg, de réir an tseanchaí, Thanaí eolaigh Uí Mhaoilchonaire, sa duan dar tosach an rann seo:

Fir Bholg bhíodar sonna seal,
In Inis mhóir mac Míle;
Cúig taoiseach a tháinig ann,
Tá liom iúl a n-ainmneacha.